İklim değişikliğinden etkilendiklerini öne süren bir küme insanın Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde (AİHM) Türkiye dahil 33 ülkenin hükûmetlerine eylemsizlik ve insan hakları ihlalleri gerekçesiyle açtığı üç farklı dava devam ediyor.
Davacılar kelam konusu ülkelerin sera gazı emisyonlarını azaltma gayretlerinin yetersiz olduğunu tez ediyor.
Fransa’nın Strasbourg kentindeki mahkemede görülen bu cinsteki birinci davalar, ilgili hükûmetlerin karbondioksit salımlarını şu anda hedeflenenden çok daha süratli formda azaltmaları kararı ile sonuçlanabilir.
Açılan davaların içeriği nedir?
Önümüzdeki hafta görülecek birinci dava, yaşça daha büyük binlerce İsviçreli bayanın İsviçre hükûmetine karşı altı yıllık bir hukuk çabasının kesimi ve iklim değişikliğinin neden olduğu sıcak hava dalgalarının sıhhat üzerindeki tesirlerine odaklanıyor.
Yine önümüzdeki hafta görülecek ikinci dava da Fransız Yeşiller Partisi’nin Avrupa Parlamentosu üyesi Damien Carême tarafından açıldı.
Carême, Fransa hükûmetinin gereğince argümanlı iklim değişikliği tedbirleri almayı reddetmesine itiraz ediyor.
Üçüncü dava ise yaz sonunda görülecek.
İkisi genç, dördü çocuk olmak üzere Portekizli altı iklim aktivisti, 33 ülke aleyhine AİHM nezdinde dava açmışlardı.
Gençler, bu ülkelerin iklim değişikliğine karşı tezli adımlar atmayarak haklarını ihlal ettiğini savunuyor.
Aktivistler davayı kazanırsa, ülkeler yasal olarak Paris İklim Mutabakatı’nın ihtiyaçları doğrultusunda sera gazı salımlarını azaltmak zorunda kalacak ve bunu mahkemeye sunmaları gerekecek.
Bunların ötesinde hâlâ onaylanmayı bekleyen altı iklim davası daha var.
Hangi haklar ihlal edildi?
Söz konusu davalar ile AİHM birinci kez ülkelerin iklim değişikliği siyasetlerinin içerikleri ve yeterliliğini inceleyerek insanların Avrupa İnsan Hakları Kontratı’nda yer alan insan haklarının ihlal edilip edilmediğini ele alacak.
İsviçreli bayanlar, Bern’in global ısınmayı 1,5 derece ile sonlandırma doğrultusunda karbon salımlarını kâfi oranda azaltmayarak yaşama haklarının ihlal edildiğini savunuyor.
Birleşmiş Milletler Hükûmetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) çalışmalarına referans veren bu bayanlar, yaşlı yetişkinler ve bayanların sıcak hava dalgaları sırasında sıcaklığa bağlı mevt riski en yüksek kümeler ortasında olduğunu belirtiyor.
Carême’in 2019’da yaptığı müracaat ise hükümetlerin aksiyonlarındaki yetersizliklerin insanları, meskenlerini iklim riskine maruz bırakarak hayat haklarının ihlali manasına gelip gelmeyeceğini kıymetlendirecek.
Bu dava kapsamında şimdiye kadar Fransa’da Danıştay, Paris’e emisyonları 2030’a kadar 1990 düzeyine nazaran yüzde 40 oranında azaltmak için ek tedbirler alınmasını emretti.
Öte yandan Portekizli gençler, Türkiye dahil 33 ülkenin global ısınmayı 1,5 derece ile sınırlamak tarafında emisyonlarını gereğince süratli bir halde azaltmadığını sav ediyor.
Gençler, ömür haklarının, orman yangınları üzere iklim değişikliği kaynaklı tesirler tarafından tehdit edildiğini ve iklim değişikliğiyle çabada başarısızlığın gençlere karşı ayrımcılık yarattığını savunuyor.
Gençlerden biri orman yangınlarından çıkan havadaki duman ölçüsü nedeniyle günlerce okula gidemediğini, kümenin bir başkası ise konutunun bahçesinin külle kaplandığını söylüyor.
Davalar kazanılırsa ne olabilir?
Davalar kazanılırsa dünyanın birçok yerinde açılan misal davaların sonuçları da etkilenebilir.
Öte yandan iklim aktivistleri ve vatandaşların bu istikametteki şikayetlerini lisana getirmeye teşvik olabilir.
Portekiz davasındaki 33 hükûmet, mahkemenin davalarını hızlandırmasını durdurmaya çalışmış lakin başarısız olmuştu.
İlgili ülkelerin bir kısmı da Strasbourg’un çevresel bahislerde “yüksek mahkeme” olma yetkisi olmadığını savunuyor.
Mahkeme ne istikamette karar verebilir?
Üç davanın direkt AİHM’in en üst konseyi olan Büyük Daire’ye havale edilmesinin değerli olduğu düşünülüyor.
Normal koşullarda sırf İnsan Hakları Mukavelesi’nin yorumuyla ilgili önemli soruları ortaya çıkaran davalar bu dairede görülüyor.
AİHM davaları olağanda üç yıl içinde görüyor lakin bu üç dava için sürecin daha süratli ilerleyebileceği belirtiliyor.
İsviçre davası hâlihazırda öncelik statüsüne sahip.
Davalar hakkındaki kararı 17 yargıçtan oluşan bir heyet verecek, sonuçlara ise itiraz edilemeyecek.
Yorumlar kapalı.