Sudan’ın başşehri Hartum, huzurlu bir kentten bir savaş alanına dönüşürken, Suudi Arabistan ve ABD, savaşan tarafları bir ateşkes muahedesi müzakere etmek için Cidde’ye çağırdı. Ama Sudan uzmanı Alex de Wall bunun yalnızca kısa vadeli bir soluk aldıracağını düşünüyor.
Arabulucular şu sorumlulukla karşı karşıya: Ateşkes görüşmelerinde nasıl bir usul ve gündem izleyecekleri, birebir vakitte Sudan’daki barış sürecinin nasıl bir yol izleyeceğini de belirleyecek.
Silahların susturulabilmesi için Amerikan ve Suudi diplomatlar sadece hasım generallerle muhatap olacak. Her iki taraftan da Cidde’ye üçer kişilik birer heyet göndermeleri istendi.
Gündem ise, insani emelli bir ateşkes, bir müşahede sistemi ve yardım koridorları ile hudutlu olacak. İki taraf da siyasi bir uzlaşma sağlamayı amaçlayan müzakerelere girmeyi istemiyor.
Daha evvel ülkenin çok uzun süren Ömer el Beşir liderliğindeki otoriter rejimini alaşağı eden sivil güçler yani siyasi partiler ve mahalle direniş komiteleri ise bu müzakereleri uzaktan izleyecek. İki hasım generali rastgele bir ateşkese razı etmek kolay olmayacak.
Genelkurmay Lideri general Abdülfettah el Burhan, kendisinin yasal hükümeti temsil ettiğinde ısrar edecek. “Hemedi” lakabıyla tanınan General Muhammed Hamdan Dagalo‘ya “isyancı” damgasını vuracak.
Fakat Hemedi, yani bu çatışma başlayana kadar, Genelkurmay Lideri Burhan’ın yardımcısı vazifesinde olan Muhammed Hamdan Dagalo, müzakereler için tarafların eşit statüye sahip olması şartını öne sürecek.
Kendisine bağlı Çevik Takviye Güçleri başşehir Hartum’un büyük kısmını denetim eden Hemedi, müzakerelerin bugünkü harita üzerinden yapılmasında ısrar edecek. Meğer General Burhan çatışmaların başlamasından evvelki durumlara çekilinmesini isteyecek. Bir ödün alabilmek için generallerle çok sıkı bir pazarlık yapılması gerekecek.
Arabulucuların, tarafların itimadını kazanması ve onları, şu an kimi ödünler verseler bile bunun onları zayıflatmayacağına ikna edebilmeleri gerekiyor. Olağan savaşan iki taraf da ateşkesi izleyebilecek siyasi görüşmelerde kendi gündemlerini dayatıp daha güçlü bir pozisyon talep edecek. Tarafların ve Arap komşularının üzerinde anlaştığı tek şey ise, demokratik bir hükümet istemedikleri. Aslında çatışmalardan evvel bu türlü bir ihtimal hala vardı.
Ülkeyi Ömer el Beşir‘in devrildiği 2019’dan beri yöneten iki asker, idaresi sivillere devretmek istemiyorlar. Sudan’lı generallerin üzerinde anlaştığı öbür bahis da, savaş kabahatleri için af çıkarılması olacaktır.
Generallerin taraf olduğu müzakereler, çoklukla, tarafların iktidarı sağladığı, nimetleri bölüştüğü ve demokrasiyi yıllarca ertelediği mutabakatlarla neticelenir. Ancak başka yandan da bu savaş biran evvel sona ermezse Sudan devleti çökme noktasına gelecek.
Ömer el Beşir diktatörlüğünün devrilmesinden sonra kurulan lakin sonra generaller tarafından devrilen asker-sivil karma hükümetinin başbakanı Abdalla Hamdok, ülkenin Suriye ya da Yemen’den beter bir savaş tehdidiyle karşı karşıya olduğunu söyledi.
Cephede durum ne?
Sudan’daki iç savaş tam da varsayım edilebileceği üzere ilerledi. Birinci günlerde taraflar birbirlerine en ağır darbeleri indirmeye yöneldiler. Çatışmalar alevlendikçe kimin hangi tarafı tuttuğu ve kimin tarafsız kaldığını görmek de kolaydı. Bunu Sudan’da 1983’deki iç savaşın başlarında ve bundan 20 yıl sonra Darfur’da da görmüştük.
Güney Sudan’da 2013’te başlayan iç savaşta da bu görüntüye şahit olmuştuk. 15 Nisan’da Hartum’daki çatışmalar patlak verdiğinde iki taraf da birbirini yok etmeye and içiyordu.
Kısa müddet içinde iki tarafın kendi içinde ayrılık ve çatışmalar başgösterebilir ve çatışmalara yeni taraflar katılabilir güzelce içinde çıkılmaz bir hale gelir. Şu ana kadar sivillerin etnik kökenlerinden ötürü sistemli bir biçimde gaye alındığını görmedik. Ancak taraflardan biri bir savaş hatası işlediği anda bu türlü bir riskle karşı karşıya gelinecektir.
Uluslararası durum: Kim kimi destekliyor?
ABD ve Suudi arabulucular iki taraf ortasında tercih yapmıyor. Lakin Sudan’ın Arap komşuları için tıpkı şeyi söyleyemeyiz. Mısır Burhan’ı Birleşik Arap Emirlikleri ise Hemedi’yi destekliyor.
ABD’nin elindeki koz, yaptırımlar. Fakat bunun savaşan generallere geri adım attırması ihtimali pek yok. Sudan 1989’dan bu yana Amerikan yaptırımları altında yaşıyor ve buna karşın ordunun mülkiyetindeki işletmeler zenginleşti. Tesirli baskı için memleketler arası bir uzlaşma gerekiyor. Sudan konusunda Çin ve Rusya dahil herkes savaşın bir felaket olacağında hemfikir.
BM protokollerine nazaran, mevzuyu Güvenlik Kurulu’na getirme sorumluluğu Afrika ülkelerine ilişkin. Şu ana kadar bu türlü bir adım atmadılar. Afrika Birliği, çatışmaların başlamasından bir gün sonra Barış ve güvenlik Kurulu’nu topladı lakin ABD-Suudi Arabistan diplomatik teşebbüsü bunun bir modülü değil.
Bu ortada her geçen gün savaşı daha geri dönülmeyecek bir noktaya getirme tehlikesi taşıyor. Silahları bugün susturmak bile çok güç. Lakin iç savaş ilerlerse ortaya çıkabilecek onlarca milis kümesi bir masa etrafına toplamak çok daha sıkıntı olacak.
Bugünkü çatışmayı evvelkilerden ayıran özelliği savaş alanının Hartum olması . Bu da onlarca yıl daha evvelki savaşların sonucunda şahit olduğumuz kırsal göç ve insani felaketlere benzemeyen farklı bir insanı kriz yaratıyor.
Çatışmalar yüzünden kentin belirli bölgelerinde mahsur kalan siviller yardım konvoyları sayesinde besin ve muhtaçlık unsurlarına kavuşabilir fakat bu kâfi değil. Elektrik, su, bağlantı muhtaçlıkları var. Paraya muhtaçlıkları var. Merkez Bankası yakılıp, öbür bankalar da kapandığı için bir kısım insan telefonları üzerinden ödeme yaparken bir kısmının elinde hiç bir şey yok.
BM ve yabancı yardım kuruluşlarının çalışanları tahliye edildiği için mahallî direniş komiteleri gereksinimleri karşılamak üzere harekete geçti ve insanların inançlı tahliyesi ve yardım hususlarını organize etmeye çalışıyorlar.
Bir çok Sudanlı milletlerarası toplumun gereksinimleri olduğu bir vakitte onları yapayalnız bıraktıını düşünüyor ve lokal sivil örgütlenmelerin yardım çalışmalarının muhatabı olmasını istiyor. Her halukarda, savaşan tarafların açlığı bir silaha dönüştürmesine mani olmak için yardım kuruluşlarının sivillerle direkt temasın yollarını bulması gerekiyor. Sudan’ın tırmanan iç savaşına kolay bir tahlil bulunması güç ve bir tahlil bulunmadan evvel durumun daha berbatlaşması de beklenebilir.
Yorumlar kapalı.