Türk dış siyasetinde 28 Aralık’ta Moskova’da 11 yıl sonra birinci kere Rusya arabuluculuğunda Suriye ve Türkiye savunma bakanlarının buluşmasıyla hareketlenen ilgilerde yakın temasların bir an evvel yapılması beklentisi için şimdilik ‘pause’ düğmesine basıldı.
Türkiye tansiyonlu bir seçim sürecine girerken, Umman’ın akabinde Moskova’ya ziyarette bulunan Suriye Cumhurbaşkanı Beşar Esad, Ankara’ya Suriye’nin Türkiye’nin topraklarından çekilmesi ve terör kümelerine takviyesi kesmesi yolundaki taleplerini yüksek sesle lisana getirdi. Rusya arabuluculuğunda ve İran’ın da katıldığı ‘Dörtlü mekanizma’ için dışişleri bakanları görüşmesi de şimdilik ertelenmiş görünüyor.
Diğer yandan Suriye idaresinin Arap dünyasına geri dönüşümüyle ilgili süreç de hızlanmış görünüyor. Esad Moskova’nın ardından Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) resmi ziyarette bulunurken, BAE’den ‘Suriye’nin kesinlikle Arap dünyasındaki yerini alması gerektiği’ açıklaması geldi. Suudi Arabistan’ın Şam’daki büyükelçiliğini yine açmaya hazırlandığı haberleri geliyor.
Gelişmeleri Şam Üniversitesi’nden Prof. Mehmet Yuva ile konuştuk.
‘Seçimler hükümetin de muhalefet siyasetinin de bahtını belirleyecek’
Prof. Mehmet Yuva’ya nazaran, Türkiye’deki seçimler ‘çok tarihi’; hükümetin de muhalefetin de bahtını belirleyecek. Yuva, bu durumun dış siyasete tesirinin kaçınılmaz olduğunu vurguladı:
“Türk dış siyasetinde Batı ile münasebetler güzelleşirken bu sefer Asya alanında bir duraklama, tereddüt. Tahminen de bu Türkiye’nin jeopolitik olarak işgal ettiği pozisyonuyla da ilgilidir, tahminen de mevcut iktidarın bilhassa seçim yatırımı olarak hesaplarını ilgilendiren bir konu. Çünkü çok tarihi bir seçim. Hükümetin mukadderatını belirleyecek. Bu seçim yalnızca hükümetin değil muhalefetin de bahtını belirleyecek değerli bir seçim. Muhalefet bu seçimlerde başarılı olmazsa şu an piyasada mevcut olan birçok siyasi partinin ve başkanın artık emaresi okunmayabilir. Hükümetin de bu seçimi kaybetmesi halinde inşa etmiş olduğu ve bugüne kadar getirmiş olduğu birçok şeyin yine sorgulanabileceği, evrakların yine açılabileceği ve en azından bu seçimin milletlerarası boyutuyla ilgili olarak Suriye’nin değerli bir faktör olduğunu söz etmiştik.”
‘Suriye sürecinin tıkanmış olmadığı bildirileri duyuyoruz’
Yuva, Türkiye’deki kritik periyotta Suriye sürecinin duvara toslamadığı görüşünde. Daha evvel askeri-güvenlik temalara dikkat çeken Yuva, Suriye’nin de evvelce lisana getirdiği taleplerine atıf yaparken, kısa müddet içinde dışişleri bakan yardımcıları üzerinden tertipler yapılabileceğini lisana getirdi:
“Suriye ile bu süreç bir duvara mı tosladı? Daha evvel savunma bakanları ve istihbarat liderleri esasen görüşmüşlerdi, lakin ortaya koydukları konsept ve alanda askeri-güvenlik işbirliğinin muhtevasına uygun olarak Suriye tarafının Türkiye’den beklediği, vakte uygun Suriye’nin kabul edebileceği bir çerçevede TSK’nın Suriye topraklarından çekileceğini, Türkiye tarafının garantör olan Rusya ve tahminen de Çin, Suudi Arabistan ve Arap Birliği’ne bunun garantisini vererek ilan etmesi tarafındaki beklentisiydi. Bu türlü bir ilan geldiğinde Türkiye-Suriye askeri güvenlik işbirliğinin elbet yalnızca Fırat’ın kuzeyindeki PKK ve ABD’nin varlığını değil birebir vakitte İdlib’de ve TSK’nın denetimindeki örgütlerle de ilgili olacağını görmek mümkün. Hem Çavuşoğlu’ndan hem de Rusya’dan, bu sürecin tıkanmış olmadığı, birkaç gün içinde Dışişleri Bakan yardımcılarının daha evvel organize edilen toplantılarını gerçekleştirebileceği istikametinde açıklamalar duyuyoruz. Suriye tarafına sorduğumuzda Türkiye’nin bu adımı attığında, talebe uygun hareket ettiği inancı oluşacak. Bu sürecin devam etmesi önündeki en değerli mahzur de kalkmış olacak.”
‘Arap Birliği’nin ağır toplarıyla Suriye ortasında yeni bir bağın başlamış olduğunu söylemek mümkün’
Yuva, Suriye tarafının daha evvel zayıf pozisyondan Rusya ve İran üzerinden taleplerini ulaştırırken, artık Arap alemine geri dönmesinin kanallarının açıldığını lisana getirdi. Esad’ın Umman ve Moskova’nın akabinde BAE ziyaretine atıf yapan Yuva, bu alakaların güçlenerek devam edeceğini vurguladı. Yuva, Türkiye’nin de Suudi ve BAE ile bağlantılarını düzelttiği bir ortamda denklemin değişeceği ve Ankara-Şam normalleşmesinin bütün bölgeye faydalı olacağını belirtirken İran ve Rusya’nın da bunu istediğinin altını çizdi:
“Rusya’nın Suriye ile yaptığı istişareler, Esad’ın Putin ile bir ortaya geldiği son tepede masada olan kıymetli bahislerden biri şuydu; Suriye tarafı bugüne kadar bilhassa zayıf pozisyonda olan talepleri Rusya ve İran üzerinden Türkiye’ye ulaştırılan bir pozisyondayken, Suriye’nin Arap ülkeleriyle son periyotta başlatmış olduğu yeni bağlar var. BAE, Suudilerin, Tunus’un aleni olarak Suriye ile temas halinde. Cezayir aslında başından itibaren Suriye’nin yanında yer aldı. Bu kadar değerli bir bağın gündemde olması, Esad’ın Umman sultanlığına, Moskova’dan sonra BAE’ye gitmiş olması aslında Arap Birliği’nin ağır toplarıyla Suriye ortasında yeni bir münasebetin başlamış olduğu ve güçlenerek devam edeceğini söylemek mümkün. Daha evvel de Arap ülkelerinin Suriye yaklaşımını değerlendirirken iki ihtimal üzerinde durmuştuk. Türkiye, BAE, Suudi Arabistan alakaları kötüyken bu ülkelerin Suriye yaklaşımını, Şam’ın Ankara’ya yaklaşımını engelleyici bir faktör olarak gündeme geldiğini söylemiştik. Suriye’nin ivedi etmemesi gerektiğini, Erdoğan’a bu mevzuda yardımcı olabilecek her türlü adımdan kaçınması gerektiğini, Şam-Ankara ilgilerinin Arap görüşmeleri sonucunda bir karara bağlanması tarafında kıymetlendirmemiz olmuştu. Türkiye’nin Suudi Arabistan-BAE ile ilgilerini düzelttiğini, Türkiye’nin müttefiki Katar’ın Suriye muhalefetini, Katar’a terk etme talebinde bulunması, Suriye’ye yönelik medya faaliyetlerinin durdurulması kararı, bu çerçevede okunduğunda, Suudiler, BAE, Katar üzere Arap dünyasının potansiyel güçleri buna binaen Tunus, Mısır , Cezayir üzere kıymetli Kuzey Afrika ülkelerinin Suriye siyasetlerindeki esaslı değişim, Türkiye’nin Mısır, BAE ve Suudi Arabistan ile yaşadığı olumlu ilgiler çerçevesinde bir Ankara-Şam normalleşmesinin bütün bölgeye faydalı olacağını görüyoruz. İran ve Rusya aslında bunu destekliyor.”
‘İlişkiler seçime odaklanınca talepler karşılanmadığı sürece taviz vermeme durumu gelişti’
Ancak Yuva, Türkiye’deki seçim süreci dolayısıyla ‘herkesle dost olup taviz koparma’ temelli bakış karşısında Şam’ın da taleplerinin karşılanmasında ısrarcı olduğunu lisana getirdi. Yuva buna rağmen son temalarla Ankara’nın Şam’ın taleplerinin karşılanması yolunda Rusya’ya olumlu iletiler vermiş olma ihtimalinin dışlanmayacağı görüşünde:
“Fakat seçime giderken, herkes ile dost olma, taviz koparma, ilgileri seçime odaklı olunca karşı taraf da ‘Türkiye münasebetlerini yalnızca buna yönelik yatırım olarak görüyorsa benim de kendisine gereksinimim yok. Benim taleplerimi karşılamadığı sürece ben kendisine bu odunu vermem’ konumunun ortaya çıktığını görmekteyiz. Esad-Putin görüşmesinden sonra bir Putin-Erdoğan müzakeresi bekleniyordu. Çavuşoğlu’nun dünkü açıklaması, dışişleri yardımcıları şu yahut bu sebepten mütevellit, görüşmeyi Rusya’nın talebi üzerine erteledik lakin önümüzdeki günlerde bu görüşme hasıl olacak. Suriye tarafının da bunu onaylamasının gerisinde şöyle bir yeni tablonun ortaya çıktığını söylemek mümkün. Türkiye tarafının Suriye’nin Rusya üzerinden tabir ettiği, Esad’ın da tabir ettiği ve uzun vakittir beklenilen Suriye’nin talebinin Türkiye tarafından karşılanması tarafında Türkiye’den Rusya’ya bir olumlu ileti gittiği ihtimalini görüyorum.”
‘Türkiye’nin coğrafik pozisyonu esasen her tarafla uygun alakalar içinde olmasını gerektirmektedir’
Yuva, Türkiye’de hem hükümet hem muhalefet kanadında hem Rusya, Çin ve Arap dünyasıyla hem de Batı dünyası ile münasebetleri vurgulayan açıklamalara dikkat çekti. Cumhurbaşkanlığı sözcüsü Kalın’ın ABD ziyareti ve Batı’dan kopmama telaffuzları ve muhalefet kanadından bildirilere da dikkat çeken Yuva, bilhassa CHP önderi Kılıçdaroğlu’nun Moskova’ya istikrarlı son bildirilerinin kıymetli olduğu görüşünde:
“Türkiye’de farklı bir tablo var. Hükümet kanadı hem Rusya hem Çin ile muhabbetini Arap dünyasıyla ve bu çerçevede de İran ve Suriye ile olan alakalarını bu biçimde okurken, Batı dünyasından kopmayacağı, NATO’nun stratejik müttefik olduğu istikametindeki açıklamaları, Kalın’ın Amerika’ya gönderilmesi, bunu yalnızca Türkiye’nin zaafı olarak okumak yanlışsız değil. Nasıl muhalefetin, Ünal Çeviköz’ün kalkıp ‘Biz Rusya’ya NATO ülkesi olduğumuzu hatırlatacağız. Ukrayna’da Rusya’ya karşı güçlü bir kelamımız olacak. Kırım’ı tanımayacağız’ tarafındaki açıklamaları varsa, ‘mevcut hükümet size sırtını çevirirse bundan korkmanıza gerek yok, sizinle birlikte yol yürüyecek muhalefet de mevcut’ açıklamaları da oldu. Zira önemli bir reaksiyon doğdu. Sanırım Kılıçdaroğlu bu yansıyı gördü, bu bahiste uyarıldı ve gerçek bir şey yaptı. Hükümet ve muhalefetin Batı ile olan münasebetlerini sorgularken ihmal ettiği çok kıymetli bir Asya kuvvetleriyle görüşmemesi üzerinden bu sorgulamayı yapıyoruz. Siz İngiltere ile Amerika ile, Avrupa Birliği ile görüşmelerinizi yapın ancak bugün artık yükselen kuvvet Rusya da Çin de Hindistan da var. Ortadoğu’da kıymetli ülkeleri ihmal ederek iktidarınızı şekillendiremezsiniz. Türkiye’nin coğrafik pozisyonu aslında her tarafla âlâ münasebetler içinde olmasını gerektirmektedir.”
‘Amerikan tarafı da önemli külfet içinde, İsrail de, yalnızca Türkiye’nin sorunu değil’
Yuva, dengelerdeki bozulmanın salt Türkiye siyasetini etkilemediğini, ABD’de de finans krizi ve siyasi kriz eşliğinde kahırlar bulunduğunu, Ortadoğu’da da örneğin İsrail’in sıkıntılı bir periyottan geçtiğini de anımsattı:
“Türkiye’nin zaafı olarak görmek değil Amerika da önemli bir eza içinde. Amerika’da finans krizi, mevcut milletlerarası bağlar, Trump’ın çıkışları ve ABD’deki sistemi sorgulayarak kökten bir ıslahatla değiştirmek istediği niyetini ortaya koyduktan sonra soruşturma açılması; bütün bunlar Amerika’nın da problem içinde olduğunu görebiliriz. İsrail’deki taşlar da yerinden oynadı. Onbinlerce İsrailli Netanyahu diktatörlüğüne karşı, sokaklara dökülebiliyorsa İsrail de memleketler arası bağlarını dikkate alarak okuyacaktır. Yani bu yalnızca Türkiye’nin bir sorunu değil.”
Yorumlar kapalı.