Rusya’da Wagner isyanı kimler arasındaki rekabetin sonucuydu?

Prigojin, 2014’te Wagner’i kurduğundan beri, Putin’in Rus nüfuzunu dünya çapında yine empoze etme isteğinin kilit aracı haline geldi. Güçlendirilmiş eski Rus özel kuvvetlerinden oluşan güçleri, gizlice Suriye’de Putin’in müttefiki Beşar Esad’ı destekledi, Mali’de de Fransa’nın tesirini kaybetmesine ve Rusya’nın bu ülkenin yerini almasına yardımcı oldu.

Prigojin’in Wagner’i kümesi denetim ettiğine dair ispatlar daima artıyordu. Lakin o geçen yıla kadar bu tezleri ve haberleri daima yalanladı. Kendisini özel milisleri yönetmekle suçlayan Bellingcat’ten (Doğruluk denetimi ve açık kaynak istihbaratı konusunda uzmanlaşmış, Hollanda merkezli bir araştırmacı gazetecilik grubu) gazeteci Elliot Higgins’e karşı İngiliz mahkemelerinde davalar açtı.

Wagner’in operasyonlarının inkar edilebilir tabiatı, Prigojin’i Putin nezdinde tanınan yaptı. Rusya başkanı geçen yıl onun, ülkeyi yöneten seçkinlere rakip olacak biçimde kendi güç merkezini oluşturmasına müsaade verdi.

Şiddet, yolsuzluk ve hırsla barışık bir adamın yükselişi, Rusya’da Devlet Lider Vladimir Putin tarafından son 24 yılda inşa edilen çağdaş devletin sembolü oldu.

Ancak fazlalaşan gücüne karşın Prigojin, Putin’in dar etrafındaki danışmanları ortasında bir yabancı olarak kaldı. Buna karşın Wagner önderi, Moskova’da yozlaşmış, tembel yahut her ikisi olarak gördüğü yetkilileri eleştirmekten korkmadı.

Prigojin, yıllardır ordunun başında olan Genelkurmay Lideri Valery Gerasimov ve Savunma Bakanı Sergey Şoygu’ya karşı özel bir nefret besliyordu.

Bu iki isim, Rusya’nın dev ordusunu 10 yıldan fazla müddettir birlikte yönetiyor.

Şoygu, Putin’in memleketi St Petersburg kökenli kilit danışmanlarının birçoklarından farklı olarak, Rusya-Moğolistan sonundaki küçük bir köyde doğdu.

10 yıldan uzun müddettir Rus ordusuna liderlik etmesine karşın hiçbir vakit üniformalı bir asker değildi. 90’lı yıllarda Rusya Acil Durum Bakanı olmadan evvel Komünist Parti saflarında yükseldi.

Bu rekabetteki üçüncü figürü olan Valery Gerasimov ise asker kökenli bir isim. Asker olarak cephede birinci deneyimini, 90’lı yıllarda Çeçenisan’daki kanlı isyanı bastırırken yaşadı. Hala Rusya’nın, Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrası en uzun mühlet misyon yapan genelkurmay lideri.

Prigojin’in Rus gücünü yansıtmada fazlalaşan değerinin ve Wagner’in daha yüksek maaşlar teklif ederek üst seviye özel kuvvet kumandanlarını ordudan ayırarak bünyesine katma marifetinin, onunla Şoygu ve Gerasimov ortasında gerginliğe yol açtığına inanılıyor.

Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra, bilhassa de binlerce Wagner askerinin öldürüldüğüne inanılan Bahmut’taki kanlı çatışmaların akabinde Prigojin’in askeri seçkinlere nefreti ön plana çıktı.

Bahmut, Ukrayna’da savaş öncesi nüfusu yaklaşık 70 bin olan küçük bir kentti. Kenti ele geçirme teşebbüsü baş karıştırıcı. Gözlemcilerin birden fazla Bahmut’un alınmasının askeri ehemmiyetinin sonlu olduğuna inanıyor. Kimileri harekatın Prigojin tarafından, Rus ordusu Ukrayna’da bocalarken, zafer ve prestij kazanma emeliyle tasarlandığını söylüyor.

Prigojin, Şoygu ve Gerasimov’u, çoklukla hapishanelerden toplanan binlerce paramiliter askerin öldüğü Soledar üzere kentlerde “sürekli Wagner’in zaferini itibarsızlaştırmaya çalışmakla” suçladı.

Daha bürokratik rakiplerinin bilakis, sık sık küfrederek yaptığı çıkışlar, Prigojin’i dünya medyasının dikkatini çeken bir bireye dönüştürdü.

Sızan dokümanlar, Rusya Savunma Bakanlığının onun iletileriyle ve fazlalaşan popülaritesi ile nasıl çaba edeceğinden emin olmadığını gösteriyor.

Kremlin’de ise Vladimir Putin bunun devamına müsaade vermekle yetindi.

Rekabetin artmasına müsaade vermek, Putin’in stili. Rusya başkanı uzun müddettir rakip güç merkezlerinin nüfuz için birbirleriyle gayret etmesine müsaade veriyor. Bunun, kelam konusu merkezlerin kendisine direkt meydan okuyacak kadar prestij kazanmalarını engelleyeceğine inanıyor.

ABD’nin Los Angeles kentindeki California Üniversitesi’nde Siyaset Bilimi Profesörü olan Daniel Triestman geçen yıl, Putin tarafından oluşturulan sistemin bir darbeyi önlemek için “tuzaklar” içerdiğini yazdı. Triestman’a nazaran “emrinde silahlı adamlar olan yetkililer, bir komplo kurmak için karşılıklı inançtan yoksundu”.

Bu rejimde Şoygu, Wagner tarafından denetim altında tutuluyor, paralı askerler ise ordu tarafından sindiriliyordu. Piramidin zirvesinde ise sistemdeki dengeyi koruyan satranç ustası Putin vardı.

Prigojin, her vakit Putin’i direkt eleştirmekten kaçındı. Bunun yerine Rusya’nın Ukrayna’yı Şubat 2022’de işgal etmesinden bu yana yaşadığı başarısızlıkların nedeninin, kumandanlarının Putin’i yanıltması olduğunu öne sürdü.

Putin için, paralı askerlerin işvereninin başarısız askeri harekatın hatasını astlarına atmasına müsaade vermek yararlıydı. Rusya başkanının, Şoygu ve Gerasimov’u özel konuşmalarında, işgalin yavaş ilerlemesinden ötürü eleştirdiğine inanılıyor.

Ancak son aylarda, Putin’in uzun müddettir uyguladığı stratejisi başarısız göründü.

Prigojin’in, ordunun, Bahmut’u büsbütün ele geçirmeye çalışan Wagner güçlerine cephane vermediğine yönelik kuşkuları arttı. Wagner başkanı giderek daha fazla sonlandı ve Telegram’dan daha da çılgın iletiler yayımlamaya başladı.

Yayımladığı bir görüntüde, art planda gözle görülür biçimde çok sayıda meyyit Wagner savaşçı vardı. Prigojin, öfkeli bir lisanla, “Bize cephane vermeyen pislik, onların bağırsaklarını cehennemde yiyeceksin!” diyordu.

Başka bir görüntüde ise “Şoygu! Gerasimov! Cephane nerede?…Wagner savaşçıları buraya istekli olarak geldiler ve siz ofislerinizde kendinizi şişmanlatın diye öldüler” diye bağırdı. Görünüşe bakılırsa, güçlerini ön cepheden çekerek ve Bakhmut için verilen çabadan vazgeçerek Moskova’ya şantaj yapmaya çalışıyordu.

ABD Hava Kuvvetleri Ulusal Muhafızı Jack Teixeira tarafından sızdırılan Amerikan istihbarat evraklarına nazaran Prigojin, Wagner savaşçılarının cesetleri ortasında görüntü çektiği ve paylaştığı gün olan 22 Şubat’ta, Putin ve Şoygu’yla bir toplantıya çağrıldı.

Bir dokümana nazaran “Toplantı, en azından kısmen, Prigojin’in kamuoyu önünde yaptığı açık suçlamalar ve bunun sonucu Şoygu’yla yaşanan tansiyonla ilgiliydi.”

Ancak tepe istenen etkiyi yaratmamış görünüyor.

Wagner birliklerinin Rusya topraklarında hareket etmeleri ve değerli birtakım yerleri rahatlıkla ele geçirmeleri sorgulanacak.

Bu ortada Şoygu, Moskova’da düşmanının tesirini büsbütün azaltacağını umduğu bir plana son formunu veriyordu.

Rusya Savunma Bakanı bazen, orduya gereğince hizmet etmediği gerekçesiyle tenkitlere maruz kalmış bir kişi. Lakin Rus siyasi sistemini nasıl kendi kanıları doğrultusunda manipüle edeceği konusunda, rakipsiz bir isim.

1991’den beri daima Kremlin’de vazife yaptı ve Putin’in danışmanlarından çok azı onunla Şoygu’dan daha fazla vakit geçirdi.

Şoygu, 10 Haziran’da yeni planını kamuoyuna açıkladı. “Gönüllü oluşumlardan” direkt Rusya Savunma Bakanlığı’yla kontrat imzalamalarının isteneceğini, bu kesitleri orduyla bütünleştireceğini ve onlara yeni bir yasal statü vereceğini duyurdu.

Yeni yasa tasarısıyla özel askeri şirketlerin mensuplarına ve “gönüllü oluşumlara” bunun için 1 Temmuz’a kadar mühlet verildi.

Doğrudan Wagner’den bahsedilmese de bu büyük oranda Prigojin’in tesirini azaltmaya yönelik bir teşebbüs olarak görüldü. Prigojin de çabucak öfkeli bir formda düzenlemeye reaksiyon gösterdi:

“Wagner, Şoygu’yla rastgele bir kontrat imzalamayacak. Şoygu, askeri oluşumu gerektiği üzere yönetemiyor.”

Yine de, Şoygu’nun teşebbüsü Prigojin’in başında tehlike çanlarının çalmasına yol açacaktı.

Kıdemli bir siyasi operatör olan Şoygu, Putin’in onayını almadan Wagner’in denetimini ele geçirmek için harekete geçmezdi.

Prigojin, aylarca “özel askeri operasyonı” eleştirmeye yönelik öfkeli açıklamalar yapması sonrası, Putin’in sonunda Şoygu ve Gerasimov’a dayanak vererek kendisini marjinalleştirmeye karar verdiğini fark etmiş olabilir.

Putin, Şoygu’nun duyurusundan birkaç gün sonra Moskova’daki gazetecilere yaptığı açıklamada bunun, “sağduyuya uygun” olduğunu ve “olabildiğince çabuk yapılması” gerektiğini söyleyerek kararı onayladı.

Bazı çevreler, Prigojin’in bunun üzerine isyanını planlamaya başladığını söylüyor. ABD merkezli Savaş Çalışmaları Enstitüsü’ne (ISW) nazaran Prigojin muhtemelen “Wagner Grubu’nu bağımsız bir güç olarak elinde tutmak için tek yolun Rusya Savunma Bakanlığı’na karşı harekete geçmek olduğunu düşünerek kumar oynadı.

Wagner birlikleri kısa mühlet sonra, kendilerine ateş açmakla suçladıkları bir Rus saha kumandanını kaçırdı. Bu, sistemli orduya karşı kampanyada yeni bir evreydi.

ABD medyası, birkaç gün boyunca Wagner’in hareketlerini tahlil eden Amerikan istihbarat yetkililerinin Biden idaresine, Prigojin’in harekete geçmeyi planladığı konusunda bilgi verdiğini bildirdi.

Ve Cuma günü, paralı asker kümesinin işvereni, Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu’ya şimdiye kadarki en ağır eleştirisini yöneltti.

Putin’in, Rusya’nın Ukrayna’yı NATO’yu ve Nazileri savuşturmak için işgal ettiği istikametindeki uzun müddettir lisana getirdiği tezi bir kenara bıraktı Prigojin. Ukrayna’daki çatışmanın, Şoygu’nun daha fazla madalya kazanması ve terfi ederek sonuncu askeri erdemi elde ederek mareşal rütbesi almasına yönelik olduğunu söyledi.

Telegram’da yayımladığı görüntüde öfkeli bir biçimde, “Savunma Bakanlığı halkı aldatmaya çalışıyor, lideri kandırmaya çalışıyor” diyordu.

O akşam, Rusya Savunma Bakanlığı’nın Wagner Kümesi’nin denetimini ele geçirmeye yönelik planlarını açıklamasından iki hafta bile geçmeden, Prigojin ve birlikleri Ukrayna’dan ayrıldı, Rusya’da Rostov kentini ele geçirdi.

Bazı çevreler, Prigojin’in Putin’den, Savunma Bakanlığı’nın doruğundaki değişiklikleri de içerebilecek ödünler aldıktan sonra isyanını bitirmeyi kabul ettiğini düşünüyor lakin bunun hakikat olup olmadığı belirsizliğini kuruyor.

Bu durumda Şoygu ve Gerasimov’un yerlerine kimlerin geçeceği de tıpkı derecede meçhul.

Bir vakitler Prigojin’in müttefiki olan fakat isyanına karşı çıkan General Sergey Surovikin, terfi için sırada olabilir. General Armageddon olarak bilinen Surovikin, geçen yıl işgal kuvvetlerini kısa müddet komuta etti. Sivil gayelere yönelik büyük ölçüde etkisiz bombardımanın gerisindeki isimdi.

Prigojin’e ne olduğu ise öteki bir bahis. Moskova’ya yürüyüşünü durdurma kararı muhtemelen Rusya’daki birçok sert savaş yanlısı bölümü kızdıracak.

ISW’ye nazaran Prigojin, “birçok Wagner işçisinin muhtemelen Savunma Bakanlığı’yla mukavele imzalama potansiyelinden rahatsız olacağını” gözlemledi.

Prigojin’in muazzam servetini müdafaasına müsaade verilip verilmeyeceği de muhakkak değil. Rus medyasında yer alan haberlere nazaran, St. Petersburg’daki Wagner karargahına düzenlenen bir baskında 48 milyon dolar nakit para bulundu. Prigojin, bu paranın, ölen askerlerin ailelerine tazminat verilmesi için kullanılacağını söyledi.

Bu isyan büyük ölçüde süratle bastırıldı, Şoygu ve Gerasimov güçlerine yönelik büyük bir tehdidi ortadan kaldırdı. Lakin isyana yol açan şartlar hala ortada.

Halen Rusya’da güvenlik vazifelileri, petrol devleri ve oligarklara bağlı olarak yaklaşık 10 özel askeri şirket faaliyet gösteriyor.

ABD Dışişleri Bakanlığı’na nazaran Şoygu, Ukrayna’da faaliyet gösteren ve Wagner ile direkt rekabet eden Patriot PMC isimli özel güvenlik şirketinin sahibi.

Tüm bu kümelerin rejime sadakati artık en uygun ihtimalle sorgulanabilir olmalı. Vladimir Putin idaresinin Ukrayna’da uzun bir çatışmayı sürdürebilme konusunda Volodimir Zelenskiy idaresine kıyasla daha güzel bir durumda olduğu tezi de zayıflayabilir.

Moskova merkezli Strateji Tahlil Merkezi’nin analisti Ruslan Pukhov, “Görünüşe nazaran Putin’in, kendisi de dahil olmak üzere Rus seçkinlerinin bir kısmının Ukrayna’da uzun bir savaşın Rusya için yararlı olacağına dair umutlu olmaları tehlikeli bir yanılsamadır” diyor ve ekliyor:

“Savaşın uzaması, Rusya Federasyonu için büyük iç siyasi riskler taşıyor.”

• Wagner’in kurbanları için adalet yerini bulacak mı?
• ABD Dışişleri Bakanı Blinken: Wagner’in isyanı, Rusya’da Putin’in otoritesine direkt bir meydan okumaydı
• Rusya’da Wagner isyanı: Putin’in bir sonraki adımı ne olacak?
• Rusya’yı iç savaşın eşiğine getiren 24 saatte neler yaşandı?
• Wagner başkanı Yevgeni Prigojin: Putin’in şefliğinden isyancılığa