Pelin Ünker
Kamuya ilişkin eğitim yatırımlarının giderek azaldığı Türkiye’de yaklaşık 19 milyon öğrenci için yarın ders zili çalacak. 2023-2024 eğitim öğretim yılı da ekonomik meselelerin gölgesinde açılıyor. Maddi yetersizlikler nedeniyle eğitime erişememe sorunu giderek artıyor.
DW Türkçe’ye konuşan Eğitim Islahatı Girişimi’nden araştırmacı Kayıhan Kesbiç, resmi olarak açıklanan son yeni dataların 2022’ye ilişkin olduğunun altını çizerek, buna nazaran “zorunlu eğitim çağında” diye isimlendirilen 6-17 yaş ortasında 570 bin 293 çocuğun eğitim dışında kaldığına işaret ediyor.
Binlerce çocuk eğitim dışında
Eğitim Islahatı Teşebbüsü’nün 2022 raporuna nazaran eğitim dışında kalan çocuk sayısı, okula başlama yaşı olan 6 yaşta 41 bin 940 iken, 7 yaştan itibaren 15 binin altına düşüyor. Ortaokula geçişle birlikte yine artışa geçen sayı, ortaöğretime başlangıç yaşı olan 14 yaşta 55 bin 665’e çıkıyor. Bu yaştan sonra da artmaya müddet gelen eğitim dışındaki çocuk sayısı, 17 yaşta en yüksek sayıya 161 bin 738’e yükseliyor.
Eğitim dışında kalan 570 bin 293 çocuğun 289 bin 502’sini kız çocukları, 280 bin 791’ini de erkek çocukları oluşturuyor.
Kesbiç, bunun nedenlerine bakıldığına sosyoekonomik şartların ön plana çıktığını aktarıyor. Çocuk personelliği eğitim dışına çıkmanın en kıymetli nedenlerinden biri.
Çocuk personelliği sorunu ana etken
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yeni datalarına nazaran 15-17 yaş kümesinde iş gücüne katılan çocuk sayısının 2021’de yüzde 16,4 iken 2022’de yüzde 18,7’ye çıktığını belirten Kesbiç, “15-17 yaş kümesindeki çocukların işgücüne iştirakinin arttığını söyleyebiliriz. Fakat bilgideki cinsiyet ayrımına baktığımız vakit oğlanların daha çok katıldığını, kızların katılmadığını görüyoruz. Bunun da şöyle bir nedeni var. TÜİK’in yaptığı araştırma hane dışındaki çalışma şartlarına bakıyor. Türkiye’de kız çocukları ise daha çok konut içi emek, bakım emeği faaliyetlerine katılarak eğitimden uzaklaşıyor” diyor.
Devamsızlık bilgileri açıklanmıyor
Milli Eğitim Bakanlığı’nın okul devamsızlığına dair dataları pandemiden bu yana yayınlamadığını tabir eden Kesbiç, izleme yapan kurumlar açısından bunun takibinin de zorlaştığını anlatıyor. Açık Öğretim Liseleri’ne kayıtlı öğrenci sayısının da yaş kümesine nazaran açıklanmadığını belirten Kesbiç, öğretime mühlet gelenlerin kaçının çalışmak için açık öğretime geçtiğine dair net bir bilgi bulunmadığına dikkat çekiyor.
Hem çalışıp hem okuyanlara dair en yeni data ise TÜİK’in 2019 Çocuk İşgücü Anketi’nde yer alıyor. Buna nazaran ekonomik faaliyette çalışan çocuk sayısı 5-11 yaş kümesinde 32 bin, 12-14 yaş kümesinde 114 bin, 15-17 yaş kümesinde 574 bini buluyor. Bu çocukların 473 bini eğitime devam ederken 247 bini okuldan uzaklaşmış durumda.
Kesbiç, kız çocuklarındaki okullaşma oranı hakkında fikir verebilecek bir başka göstergenin de erken zorla evlenmeler olduğunu söylüyor. 2022 datalarına nazaran 16-17 yaş kız çocuklarında zorla evlenmelerin resmi evliliklerin yüzde 2,3’ünü oluşturduğunu, oğlan çocuklarında da ise bu oranın yüzde 0,1 olarak kayda geçtiğini aktarıyor. Özel ihtiyaçlı çocuklarda da liseye geçişle birlikte okullaşma oranının düştüğünü söz eden Kesbiç, kız çocuklarında düşüşün daha fazla olduğunu belirterek ekliyor: “Bunun nedenleri ortasında kız çocuklarının eğitim maliyetlerinin bir yük olarak görülmesi ya da kız çocukların şiddet ve cinsel akına uğrama riski nedeniyle meskende tutulması sayılabilir.”
Deprem de olumsuz etkiledi
Deprem sonrasında mülteci ve Roman çocukların çoğunlukla ayrıştırılmış bölgelerde yaşadıklarını lisana getiren Kesbiç, bu çocukların eğitim dışında olma sürecinin hızlanabileceğini, bu durumun yakından takip edilmesi gerektiğini anlatıyor.
6 Şubat’ta gerçekleşen Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin eğitim öğretime tesirinin eylül sonunda açıklanacak resmi sayılarla belirli olacağını, fakat resmi sayıların eğitim uzmanlarının alandaki müşahedelerini ne kadar yansıtacağının bilinmeyen olduğunun altını çizen Kesbiç, “İlkokullarda nispeten iştirakin olduğunu lakin ortaokuldan liseye geçişle birlikte birçok öğrencilerin okula gelmediğini gözlemledik. Ayakta kalan hasarsız okulların ikili öğretime geçmesi, konteyner sınıflar, taşımalı eğitim üzere Bakanlığın sunduğu çeşitli tahliller var. Fakat bu çocukların ne kadarını kapsayacak süreç içinde görebileceğiz” diye konuşuyor.
Bağış ölçüsü 100 bin liraya çıkıyor
DW Türkçe’ye konuşan Eğitim Sen MYK Üyesi ve Bayan Sekreteri Simge Yardım da Türkiye’de yaşanan ekonomik dertlerin bütün alanlar üzere eğitimi de olumsuz etkilediğine dikkat çekiyor.
Bu yıl okul kayıtları sürecinde velilerden yüksek ölçülerde bağış talep edildiğini lisana getiren Yardım, “Eğitimin özelleştirilmesi ve ticarileştirilmesi öylesine yaygınlaştı ki kamu okulları da piyasa dinamiklerinin içine çekilerek özelleştirme pratiklerinin somut bir kesimi haline geldi.
Geçen 20 yıl içinde bir velinin çocuğu için yaptığı eğitim harcaması katlanarak arttı. Fakir semtlerde 2 bin TL ile başlayan ‘bağış’ talepleri, gelir seviyesi yüksek olan kimi semtlerde 100 bin liraya çıkabiliyor” diyor.
Kırtasiye masrafı altı kat arttı
Okul hazırlıklarında velilerin en değerli masraf kalemini kırtasiye harcamalarının oluşturduğunu vurgulayan Yardım, “Milyonlarca insanı etkileyen ekonomik kriz, TL’de yaşanan bedel kaybı ve yüksek enflasyon nedeniyle başka bütün harcama kalemlerinde olduğu üzere, kırtasiye harcamalarında da astronomik artışlar yaşandı. 2021 yılında ilkokula başlayan bir öğrenci için en ucuz zincir marketlerde 233,80 TL’ye alınan kırtasiye materyalleri, 2022’de 640,25 TL’ye alınabilirken, 2023 yılında en az 1337,85 TL’ye alınabiliyor. Yalnızca son üç yılda velilerin öğrenciler için yapmış olduğu kırtasiye harcaması ölçüsü en az altı kat arttı” sözlerini kullanıyor.
Yardım, bunların dışında velilerden ‘ihtiyaç maddeleri’ listesi ismi altında ‘A4 kağıdı, kağıt havlu, sıvı sabun, tuvalet kağıdı’ üzere eserlerin de talep edildiğini ekliyor.
Yardım’a nazaran Türkiye’de çalışanların büyük kısmının minimum fiyat ya da minimum fiyata yakın bir fiyat aldığı dikkate alındığında velilerin, öğrencilerin mecburî gereksinimlerini karşılamakta zorlanacağı, bilhassa birden fazla çocuğu okula gidecek olan dar gelirli ebeveynlerin mecburî muhtaçlıkları dahi karşılamasının mümkün olmadığı görülüyor.
“Eğitim hakkı ihlalleri artacak”
Eğitim harcamalarının yalnızca eğitim öğretim devrinin başlangıcında değil, eğitim-öğretim yılı boyunca devam edeceğini vurgulayan Yardım, “Fazlalaşan kantin fiyatları üzere pek çok harcama kalemi düşünüldüğünde ki veliler çocuklarının en temel yaşamsal muhtaçlıklarını bile karşılamakta zorlanırken, yaşanan krizin tüm faturası halka kesilirken, eğitim masraflarını nasıl karşılayabilecekler” diyerek ekliyor: “Dolayısıyla bu durumun çocukların eğitim hakkı ihlallerine yol açması da kaçınılmaz olacaktır.”
Mevcut gerçeklikte pek çok velinin çocuklarını okula göndermekte zorlanacağına, bu durumun okul terklerini ve çocuk işçiliğini artıracağına işaret eden Yardım’a nazaran bilhassa kız çocukları açısından risk çok daha büyük.
Yardım, “Cinsiyet eşitsizliklerinin her geçen gün derinleştiği Türkiye’de ekonomik yetersizlik evvel kız çocuklarının eğitimin dışına çıkmasına yol açacaktır. Yeniden son devirlerde çocukların açık liseye geçiş yaparak çalıştığı gerçeğini de biliyoruz. Ulusal Eğitim Bakanlığı 2022-2023 eğitim istatistiklerini şimdi yayınlamadı lakin açık liseye kayıtlı öğrencinin artmış olduğunu öngörmek mümkün” diyor. Açık liselere geçişin büyük oranda çocuk personelliği ve çocuk yaşta evlilikle alakalı olduğunu söz eden Yardım, Bakanlığın bu duruma ait hiçbir siyaseti olmadığı üzere tersine açık liseye geçişi teşvik eden bir siyasetin sürdürücüsü olmaya devam ettiğini söylüyor.
“Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne uyulmalı”
“Eğitim harcamalarının bir bütün olarak velilere yüklendiği ve ekonomik krizin her geçen gün derinleştiği süreçte, parasız eğitim unsurunu yok sayan, eşit eğitim hakkını sağlamayan Ulusal Eğitim Bakanlığı yaşanan okul terklerinin, fazlalaşan çocuk personelliği ve istismarının birinci dereceden sorumlusudur” sözlerini kullanan Yardım, Türkiye’nin de imzacısı olduğu Çocuk Hakları Mukavelesi’nin her çocuğun eşit ve parasız eğitim hakkını tanımladığını, bu bağlamda yapılması gerekenin çocuğun üstün faydasını temel alan, parasız, eşit, demokratik, kamusal bir eğitim sisteminin hayata geçirilmesi olduğunu vurguluyor.
Kayıhan Kesbiç de eğitim öğretime ait mevcut tabloda aksilikleri azaltmak için aile ve eğitim takviyelerinin ehemmiyetine dikkat çekiyor. Nitelikli okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılması ve maddi durumdan bağımsız herkes için erişebilir durumda olması gerektiğini vurgulayan Kesbiç, “Sosyoekonomik olarak verilecek burslar da daha efektif bir halde kullanılmalı. Zira eğitim yardımlarının da enflasyonla eridiğini görüyoruz” diyor.
Bakanlık bütçesinde düşüş
Türkiye genelinde 6 bine yakın üyesi olan Öğrenci Veli Derneği de bir rapor yayınlayarak misal zahmetlere dikkat çekti.
Rapora nazaran 2002’de Ulusal Eğitim Bakanlığı (MEB) bütçesinden eğitim yatırımlarına ayrılan hisse yüzde 17,18 iken bu oran 2023 yılında 9,18’e geriledi. MEB bütçesinin merkezi idare bütçesine oranı 2022’de yüzde 10,79 iken, 2023 bütçesi mali bütçe kanun teklifi ile bu oran yüzde 9,64’e geriledi.
Toplamda 1,5 milyonu aşkın kız çocuğunun eğitim sisteminin dışında bırakıldığına işaret eden raporda açık öğretim, ortaokul ve liselerindeki öğrenci sayısının da 1 milyon 738 bin 198 ile tepeye ulaştığına işaret edildi. Raporda, “Mesleki eğitim merkezleri ismiyle 9. sınıftan itibaren esnek çalışma şartlarında çalıştırılan öğrencilerin sayısı ise bir yıl içinde yüzde 784 artışla 1 milyon 405 bine ulaştı” tespitine yer verildi.
Yorumlar kapalı.