Dr. Mahfi Eğilmez
Bir ülke iktisadını kuşbakışı görebilmenin en kestirme yolu makroekonomik bilgilere göz atmaktır. Bu dataların en kıymetlileri büyüme oranı, işsizlik oranı, enflasyon oranı, bütçe açığı/fazlası, cari açık/fazla, ulusal paranın yabancı paralar karşısındaki durumu, ülkenin risk primi (CDS primi ve reyting derecesi), borçluluk oranı, kredi/mevduat oranı üzere göstergelerdir. Bu dataların durumu ülkenin ekonomik durumu hakkında bir fikir verir. Bu datalara beş altı yıllık bir geçmişle karşılaştırarak bakıldığında da ülke iktisadının hangi istikamette gittiği hakkında makul bir kanaate varılabilir.
Makro bilgiler bize iktisatta durumun epey makus olduğunu gösteriyor. Büyüme oranının, evvelki yıla nazaran yarı yarıya düşmüş olsa da hala yüksek olması ve işsizlik oranının gerilemesi, enflasyonun düşüş eğilimi sergilemesi kimseyi tatmin etmiyor. Bu bilgiler herkes tarafından tartışılıyor. Büyümenin daha düşük olduğu, gerçek işsizliğin ve gerçek enflasyonun açıklananın iki katından fazla olduğu kanısı hayli yaygın bulunuyor. TL, yabancı paralar karşısında önemli kıymet kaybı yaşıyor, geçen yıla kadar âlâ giden bütçe istikrarı son iki yılda inanılmaz açıklar veriyor, cari istikrar süratle bozulmaya devam ediyor. Açıklanan dataların yanında gerçek dünyanın hissettirdiği durum bize Türkiye iktisadının önemli sıkıntılar içinde olduğunu gösteriyor. Seçim sonrasında gelen faiz artışı, peş peşe ortaya çıkan vergi artışları, Hazine nakit istikrarında ve cari istikrarda ortaya çıkan rekor bozulmalar gerçek durumun datalara yansıyandan çok daha makus olduğunu anlatıyor.
Mikro alandaki görünüm makro görünümden farklı bir durumu sergiliyor: Her yerde inanılmaz bir tüketim çılgınlığı yaşanıyor, alış veriş merkezleri dolu, restoranlarda, kafelerde yer bulunamıyor, trafik her zamankinden daha ağır. Bayram tatilinde sayfiye kasabalarının girişinde binlerce otomobilden oluşan kuyruklar oluşuyor, tatil yerlerinde oteller geçen yıllara nazaran iki, üç kat daha kıymetli olduğu halde tam kapasiteyle çalışıyor. Yeni otomobil almak için evvel parayı yatırıp sonra sıraya girmek gerekiyor, otomobil satışları rekorlar kırıyor, konut fiyatları, kiralar katlanarak artsa da konut talebi sürat kesmeden devam ediyor.
Özetle makro görünümdeki bozulmaya karşılık enflasyonun yarattığı harika talep artışı, büyümenin küçülmeye dönüşmesini ve işsizliğin artmasını engelliyor ve beşerler iktisadın çökmediğini düşünüyor.
Mikro alanda makro durumdan çok farklı görünen bu durumu açıklayan birçok münasebet var. Bunlardan birisi daha evvel birkaç sefer değindiğim paradan kaçış ve öne çekilmiş talep tesiri. Enflasyonun yüksek, faizin enflasyona nazaran düşük kaldığı bir ortamda kimse tasarruf etmek istemiyor ve eline geçen parayı harcıyor. Son vergi artışları bu eğilimi daha da hızlandırdı. Beşerler, enflasyonun yüksekliği, Türk Lirasının yabancı paralara karşı kıymet kaybetmesi ve yeni gelen vergilerin yarattığı baskısıyla ileride daha değerliye alacağını düşündüğü şeyleri bugünden almaya çalışıyor. Evvelce üç yılda dört yılda bir otomobilini yenilerken artık her yıl bunu yapıyor, muhtaçlığı olmasa da parasının satın alma gücünü koruyabilmek için yatırım maksatlı konut alıyor, bunları alamayanlar beyaz eşyalarını yeniliyorlar, yeni mobilya alıyorlar, gereksinimlerinden daha fazla tüketim gereci (deterjan, şampuan, tuvalet kâğıdı vb.) alıp konutlarında stokluyorlar. Borsa, faizlerin hala gerçek enflasyondan çok düşük olması nedeniyle rekor kırmaya devam ediyor.
Bunlara ek olarak Türkiye’de GSYH’nin ve kişi başına gelirin gerçeği yansıtmadığını, kayıt dışı iktisadın giderek büyüdüğünü, bilhassa son yıllarda yasa dışı yollarla iktisada kıymetli ölçüde para girişi olduğunu varsayım ediyorum. Bunlar vergi dışı ve kayıt dışı kalıyor lakin piyasada harcanarak sisteme giriyor. Yasa dışı yollarla kazanılan ve kayıt dışı kalan paralar sırf bunları kazananları değil bunları kazananların etrafındaki insanların da harcamalarını artırıyor. Her harcama onun yöneldiği kişinin gelirini oluşturduğu için bu eğilim havuza atılan taşın yarattığı tesir üzere dalga dalga yayılıyor. Hiç olmadık yerlere bir grup tüketim malı satıcıları mağaza açıyor. Bir müddet orada duruyor, sonra iş yapmadığı için kapanıyor. Bu mağazaların bir kısmının kayıt dışı para kazananların eşe dosta açtırdığı mağazalar olduğunu ve asıl fonksiyonlarının kara para aklamak ya da kayıt dışı paraları sisteme sokmak olduğunu kestirim ediyorum. Bunlara ek olarak ülkeye son yıllarda gelen çok sayıda yabancının vergisiz gelirlerinden bol keseden yaptığı harcamaların yarattığı tesirler de var. Bu kayıt dışı gelir ve servetin yarattığı tüketim artışı tesirine iktisat teorisindeki çarpan (çoğaltan) kavramından hareketle ‘kayıt dışı çarpan etkisi’ diyebiliriz.
Haydan gelen huya sarfiyat atasözünü doğrularcasına bu cins paraları elde edenler rahatlıkla, hesap kitap yapmadan harcayabiliyor, lüks otomobiller, konutlar alıyor, en değerli restoranlarda yemek yiyor, en kıymetli tatillere gidiyor.
Özetle söylemek gerekirse ülkenin makro göstergeleriyle mikro ömürleri ortasında net bir tutarsızlık var. Hangisi gerçek derseniz ikisinin de yanlış olduğu kanısındayım.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in blog sitesinden alınmıştır
Yorumlar kapalı.