Ortadoğu ve Körfez bölgesindeki olağanlaşma süreci halkasına Türkiye ve Mısır da eklendi. İki ülke ortasındaki başlayan süreç yavaş ilerlese de Katar’da 2022 FIFA Dünya Kupası’nın açılışına katılan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es Sisi’nin el sıkışması, Mısır’da 3 Temmuz 2013’te Müslüman Kardeşler (İhvan) hükümetinin devrilmesinin akabinde bir birinci olmuştu. Ve bu el sıkışmanın akabinde süreç ivme kazandı.
6 Şubat’ta Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların akabinde Mısır Dışişleri Bakanı Semih Şükri’nin gerçekleştirdiği Türkiye ziyareti de uzun vakit sonra bir birinci olarak kayıtlara geçti. Gelinen süreçte karşılıklı ziyaretler oldu ve son olarak Şükri, Ankara’ya gelerek iki ülkenin yine büyükelçi atamak için çalışmalara başladığını tabir etti.
Hem tarihi hem de tesir olarak bölgenin iki büyük gücünün bu yakınlaşmasının Doğu Akdeniz, Körfez ve bilhassa de Afrika’nın kuzeyindeki çekişme alanında değerli değişimlere vesile olabileceği belirtiliyor.
‘Mısır muhtemelen tam olağanlaşma için seçim sonrasını bekleyecek’
Sputnik’e konuşan Ankara Toplumsal Bilimler Üniversitesi’nden Doç. Dr. Mürsel Bayram,“Ankara-Kahire rekabeti karşılıklı ziyana yol açıyordu. Bunun farkına varıldı” diyerek süreci şöyle anlattı:
“Her iki ülke de yeni bir konjektürün doğduğunun farkındalar. Münasebetiyle bu karşılıklı ziyanı nasıl yarara dönüştürebiliriz eforuna girildi. Temelinde Mısır, Doğu Akdeniz’deki Türkiye-Libya deniz yetki alanı mutabakatının kendi faydasına olduğunu biliyordu. Lakin daha evvelki ideolojik ayrışmalardan dolayı bunu itiraf etmemekteydi. Türkiye ile yapılacak bir muahede aslında Mısır ile Yunanistan ortasındaki muahededen çok daha yararlı olacak. Ancak Türkiye de bunu çok da yeterli anlatamadı. Lakin son devirde Mısır, BAE-İsrail olağanlaşması, Körfez devletlerinin Katar ile meselelerini çözmelerinden sonra kendisinin hem bölgede hem de Afrika’da marjinalize olduğunu düşündü. Bu noktada da Türkiye burada alternatif olarak Mısır için bir ortak noktasına geldi. Temelinde bu rekabet-kriz sürecinde de iki ülke ortasında ticaret de devam ediyordu. Türkiye ile Mısır ortasında çok önemli bir potansiyel var. Mısır muhtemelen tam olağanlaşma için seçim sonrasını bekleyecek. Erdoğan-Sisi görüşmesi de muhtemelen seçimlerin sonuçlarına bağlı olacak. Seçim sonuçlarına bağlı olarak Mısır adımlarını daha da hızlandıracaktır.”
‘Mısır – Türkiye rekabeti Afrika’da bilhassa Libya, Somali ve Etiyopya üzere ülkelerde kendini gösteriyordu’
Peki, Türkiye-Mısır yakınlaşmasının tesirlerini nerelerde göreceğiz? Bayram, şöyle anlattı:
“Mısır – Türkiye rekabeti Afrika’da bilhassa Libya, Somali üzere ülkelerde kendini gösteriyordu. Türkiye karşısında bir rakip aktör bulmaktaydı. Bunun dışında bilhassa Etiyopya’da Mısır’a karşı yarı-resmi bir ittifak kurulmaya çalışıldı. Ayrıyeten tekrar Nil havzasında Kenya’da Türkiye savunma sanayi alanında iş birliğine yönelik teşebbüslerde bulunduğunda çabucak ardında Mısır da Kenya ile irtibata geçip aslında Türkiye’nin hareketlerine karşı bir ön alma gayreti içindeydi. Afrika Boynuzu ve Nil havzasında Mısır’ın iki temel gayelerinden biri Etiyopya’yı çevrelemek ikincisi de Türkiye’nin bölgede fazlalaşan tesirini sınırlamaktı. Artık bu amaç ortadan kalkmış olacaktır. Somali’de eş-Şebab tarafından Türk ögelere yönelik akınlar vardı. Somali istihbaratı da belirttiği üzere bundan öbür devletler de rol oynuyordu. Birinci etapta BAE’ye vurgu yapılıyordu fakat Mısır’ın da burada Türkiye’ye karşı rol aldığını biliyoruz.”
“Libya’da ise aslında çok net biçimde iki farklı tarafta yer alınıyor. Mısır, Trablus’taki hükümetin işini zorlaştırıyor, doğudaki Hafter güçlerini destekliyor. Türkiye de Trablus’taki tesirini artırıyordu. Kahire-Ankara rekabeti fiili olarak bölünmüş Libya algısına hizmet ediyordu. Halbuki her iki devlet de bölünmüş devletten taraftar değil. Türkiye’nin hem Trablus’taki ögeler ile hem de Fethi Başağa üzere doğuda da tesiri olan isimlerle yakın olması Mısır’ı rahatsız ediyordu. Tahminen Mısır’ı Türkiye’ye yaklaştıran sebeplerden biri de bu oldu. Türkiye’nin alanda bilhassa askeri olarak ve diplomatik olarak da alanda kendisini göstermesi bir manada Mısır’ı Türkiye ile yaklaşmaya sevk etmiş olabilir. Toplamda 200 milyon nüfusa yaklaşan iki bölgesel güç olan Türkiye ve Mısır güçlerini birleştirdiği takdirde Afrika’da rekabet yerine işbirliğine dahil olabilirler ve kârlarını maksimize edebilirler.”
‘İdeolojik rekabet ortadan kalkacak bu iki devlet öteki rakiplere karşı birleşeceklerdir’
Bu değişimler yalnızca Mısır’ın yakın etrafındaki ülkelerle mi hudutlu olacak? Doç. Dr. Bayram, geniş bir tesir alanından bahsediyor:
“İlk etapta olağanlaşmanın tesiri Mısır’ın komşularında görülecektir. Tahminen Sahel’de görülebilir zira orada da Fransa’nın kısmi geri çekilişi var. Tıpkı vakitte bu bölge devletlerinin çoğunlukla Müslüman olmalarından ötürü Türkiye’nin yanı sıra Körfez ve Mısır ile de yakın alakaları vardı. Sahel bölgesinde Türkiye, Rusya, Çin yalnızca kendilerini ya da Batı’yı dikkate almamalılar tıpkı vakitte başka Arap devletlerini de dikkate almalılar diyorduk. Müslüman nüfuslu devletler ortasında bu türlü bir rekabet yerine terörle gayret üzere hususlarda daha fazla iş birliği görülebilir. Mısır tesiri güneyde Burundi’ye kadar iniyordu. Savunma muahedesi imzalamışlardı. Burundi siyasi olarak Mısır’ın tezlerini destekliyordu. Savunmada Mısır’ın da kendi üretimleri var. Güney Afrika Cumhuriyeti’ndeki fuarlarda Türkiye-Mısır rekabetini görüyorduk. Artık bu rakip yaklaşımı ortadan kalkacak. Ticari rekabet soft bir biçimde devam edebilir lakin ideolojik siyasi rekabet ortadan kalkacak ve bu iki devlet diğer rakiplere karşı birleşeceklerdir.”
AFAM Araştırmacısı Yücel: ‘Mısır ile yeni adımlar bölgede istikrarsızlığı ortadan kaldırma potansiyeline sahip’
Afrika Araştırmacıları Derneği (AFAM) Araştırmacısı Osman Kağan Yücel de Sputnik’e yaptığı değerlendirmede, iki önderin el sıkışmasıyla sürecin hızlandığını vurgulayarak beklenen değişimlere dair şunları söyledi:
“Türkiye-Mısır ilgilerinin olağanlaşması, Türkiye’nin Afrika ülkeleri ile alakaları bakımından da değer arz ediyor. Şunu belirtmek gerekir ki Mısır hem Arap dünyası hem de Afrika kıtasının kıymetli bir aktörü. Bir bakıma Arap kimliğinin ve siyasetinin güçlü bir temsilcisi olmasının yanında Afrika kıtasının da değerli siyasi, askeri ve ekonomik bir kesimini teşkil ediyor. Durum bu türlü olunca Türkiye’nin Afrika siyasetlerinde eksik kalan adımlar bu normalleşmeyle mümkün olacaktır. Bu adımların birincisi Libya’da olabilir. Her ne kadar Türkiye, Libya’da Mısır’a, Batı’ya ve başka global ve bölgesel aktörlere karşın çok kıymetli bir konum elde etmiş olsa da Mısır ile yeni adımlar ülke ve bölge özelindeki istikrarsızlığı ortadan kaldırma potansiyeline sahip. Türkiye ve Mısır, Libya’daki siyasi tahlil sürecine katkı sağlayarak, tarafların Mısır, Türkiye, Batı ve Rus çıkarlarını birebir anda dikkate alan yeni bir denklem oluşturmasına yardımcı olabilir.”
Yücel, “Türkiye şu an itibariyle Afrika kıtasında çok değerli bir aktör. Gelecek devirde kıtadaki uyuşmazlık ve meselelerin adil bir arabulucusu olma potansiyeline erişmiş durumda. Buradan yola çıkarak Mısır ve Etiyopya ortasında hala en kıymetli sıkıntılar ortasında yer alan Hedasi Barajı ve Nil sularının paylaşımı konusunda Türkiye’nin arabuluculuğu önümüzdeki devirde gündemin birinci sıralarında yer alacaktır” diye de ekledi.
Türkiye – Mısır olağanlaşma süreci
Arap Baharı devrinde gerilen Türkiye-Mısır bağlantıları 2013 yılında Mısır’daki darbenin akabinde karşılıklı büyükelçilerin çekilmesiyle durma noktasına gelmişti. Maslahatgüzar seviyesine inen münasebetlerde 2021 yılından itibaren yeni bir olağanlaşma devri başladı.
Türkiye’nin Mısır’ın talepleri doğrultusunda Müslüman Kardeşler’e bağlı şahıslar tarafından işletilen birtakım televizyon kanallarının çalışmalarının durdurması bir jest oldu.
Mayıs 2021’de, Mısır ve Türkiye’de iki ülke ortasında dışişleri bakan yardımcıları seviyesinde ikili seviyede ve bölgesel bağlamda bağları olağanlaştırmak için gerekli adımları görüşmek üzere iki cins keşif görüşmeleri yapıldı. Dışişleri Bakanları telefon diplomasi kurdu. Lakin bu görüşmeler sonuçlanmadı.
Mısır Dışişleri Bakanı Semih Şukri ise Kasım 2022’de Mısır ile Türkiye ortasındaki olağanlaşma görüşmelerinin Ankara’nın Libya siyasetlerini değiştirmeye dair hiçbir işaret göstermemesi nedeniyle durduğunu söyledi.
Erdoğan-Sisi görüşmesi sürecin üst perdeden yine başlamasına vesile olmuştu.
Yorumlar kapalı.