Phelan Chatterjee
BBC
İsveç, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın itirazlarını geri çekmesinin akabinde NATO üyesi olarak komşu Finlandiya’ya katılmaya hazırlanıyor.
Finlandiya resmi olarak Nisan ayında NATO’ya katıldı. Böylelikle İttifak’a üye ülke sayısı 31’e çıktı.
İki İskandinav ülkesi uzun müddettir askeri tarafsızlığını koruyordu, lakin bu durum Şubat 2022’de Rusya’nın 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana Avrupa kıtasındaki en büyük savaşı çıkararak, Ukrayna’yı işgal ettiğinde değişti.
Neden artık katılıyorlar?
Rusya başkanı Vladimir Putin’in büyük çaplı işgali, İsveç ve Finlandiya’yı savunmasız bırakarak, Avrupa’nın kuzeyinde uzun müddettir süre gelen istikrar hissini paramparça etti.
Finlandiya’nın eski Başbakanı Alexander Stubb, Rus birlikleri geçen yıl Ukrayna’yı işgal eder etmez, ülkesinin NATO’ya katılmasının an problemi olduğunu söyledi.
Birçok Fin için savaş, unutulması sıkıntı olan, aşina oldukları bir durum.
Sovyetler Birliği Finlandiya’yı işgal ettiğinde 1939’un sonlarıydı. Fin ordusu sayıca çok az olmalarına karşın üç aydan uzun bir mühlet ağır bir çaba yürüttü. Finlandiya 1940’ın Mart’ına kadar dayandı fakat doğusundaki Karelia bölgesini Rusya’ya kaybetti.
İşgal edilmeseler de topraklarının yüzde 10’unu kaybettiler.
Helsinki Üniversitesi’nden siyaset bilimci Iro Sarkka, Ukrayna’da olan biteni izlemenin, o günleri tekrar yaşamak üzere olduğunu söylüyor. Finlerin, Rusya ile olan 1.340 kilometrelik hududuna bakarak, “Bu bizim de başımıza gelebilir mi?” diye düşündüklerini söylüyor.
İsveç de son yıllarda kendini tehlikede hissetti.
İsveç’in askeri zayıflığı, 2013’te Rus bombardıman uçakları Stockholm’e bir hücum simülasyonu yaptığında ve İsveç’in onları savuşturmak için NATO’nun yardımına gereksinim duyduğunda tam olarak ortaya çıktı.
2014’te İsveçliler, Stockholm takımadalarının sığ sularında bir Rus denizaltısının gizlice salındığına dair haberlerle şaşkına dönmüştü.
2018’de her haneye, 1991’den beri birinci kere, ordu tarafından “kriz yahut savaş çıkarsa” başlıklı kitapçık gönderildi.
Orduları ne kadar büyük?
Yalnızca 5,5 milyonluk bir nüfusu olan Finlandiya’nın, askere alınan bireylerden oluşan ordusu epey eğitimli ve büyük.
Her yıl en az 21.000 kişi askere alınıyor ve 900.000 yedek kuvvete sahip, bu nedenle savaş vakti gücünün 280.000 askerden oluşabileceği iddia ediliyor.
İsveç’in askeri kapasitesi 57.000 kişi ile çok daha küçük. Lakin 2010’da askıya aldığı zarurî askerliği 2018’in başında geri getirdi ve 6.000 kadar olan mevcut asker sayısı 2025’te 8.000’e çıkacak.
1990’lardan itibaren İsveç, ordusunun büyüklüğünü azalttı ve bölgesel savunmadan fazla dünya çapında barışı müdafaa misyonlarınlarına öncelik verdi. Fakat Rusya’nın 2014’te Kırım’ı işgal etmesi ve Baltık bölgesinde giderek fazlalaşan bir biçimde tehdit oluşturması bu durumu bilakis çevirdi.
Ne değişecek?
Bazı açılardan, pek bir şey değişmeyecek. İsveç ve Finlandiya 1994’te NATO’nun resmi ortakları oldular ve o vakitten beri İttifak’a çok büyük katkılarda bulundular. Soğuk Savaş’ın sona ermesinden bu yana birçok NATO misyonunda yer aldılar.
İki ülke, bir üye devlete yapılan saldırıyı tüm üye devletlere yapılmış sayan NATO’nun 5. Hususu kapsamında, nükleer güçlerden birinci sefer güvenlik garantileri alacak.
Tarihçi Henrik Meinander, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından bu yana NATO’ya yanlışsız birbirini izleyen küçük adımların akabinde Finlerin zihinsel olarak üyeliğe hazır olduklarını söyledi.
1992’de Helsinki, 64 ABD savaş uçağı satın aldı. Üç yıl sonra İsveç’le birlikte Avrupa Birliği’ne katıldı ve o vakitten beri Finlandiya’nın tüm hükümetleri NATO’ya katılma seçeneğini gözden geçirdi.
Finlandiya, NATO’nun üzerinde mutabakata vardığı savunma harcamasını GSYİH’nın %2’sine çıkarma amacına çoktan ulaştı ve İsveç, 2026 yılına kadar bunu gerçekleştirmeyi planlıyor.
İsveç, Soğuk Savaş sırasında tarafsız kalmış olabilir, lakin o sırada Baltık adası Gotland’da en az 15.000 kişilik bir kuvvet tuttu ve yakın vakitte oradaki varlığını yine inşa etti. Önümüzdeki yıllarda tam vakitli ordusunu ve mecburî askerliğini yapan bireylerden oluşan birliğini oluşturmayı umuyor.
Riskler neler?
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, NATO’nun genişlemesinin ülkesinin güvenliğine direkt bir tehdit oluşturduğuna inanıyor ve geçen yıl Ukrayna savaşını başlatmasının nedeninin bu olduğunu sav ediyor. Fakat işgali, NATO’nun menzilini genişletmeye hizmet ederek tam aksisi bir tesir yarattı.
Finlandiya’nın iştiraki, NATO’nun Baltık Denizi üzerindeki tesirini daha da genişletti. Kremlin, misilleme olarak ayrıntılarını belirtmediği “askeri-teknik” tedbirleri getirebileceği konusunda uyardı.
Rusya Dışişleri Bakanlığı, hem İsveç hem de Finlandiya’nın NATO’ya katılmayı seçmeleri halinde sonuçları konusunda uyarıldıklarını söyledi.
Türkiye İsveç’e üye olması için yeşil ışık yakarken Kremlin, Finlandiya için gündemde olan tedbirlerle karşılık vereceğini söyledi.
Bu tedbirlerin ne olacağı hâlâ belgisiz. Rusya, nükleer silahlarını Belarus’a taşıdığını ve bunların Finlandiya ve İsveç’e ulaşabileceğini söylüyor.
Ancak eski Finlandiya Başbakanı Alexander Stubb, Rus siber taarruzlarının, dezenformasyon kampanyalarının ve orta sıra hava alanı ihlâllerinin daha mümkün olduğu ikazını yaptı.
NATO İsveç ve Finlandiya’yı daha inançlı bir yer haline getirecek mi?
NATO’nın 5. Hususu uyarınca, Finlandiya hücuma uğrarsa tüm üye ülkeler yardımına gitmeyi taahhüt etmiş oluyor. Bu yakında İsveç için de geçerli olacak. Üyelikleri ayrıyeten İskandinav ve Baltık bölgelerinin savunmasını çok daha kapsamlı hale getiriyor.
Ancak en azından İsveç’te, üyeliğin olumsuz bir tesiri olacağına inanan kıymetli bir azınlık var.
İsveç Barış ve Tahkim Derneği’nden Deborah Solomon, NATO’nun nükleer caydırıcılığının tansiyonu artırdığını ve Rusya ile bir silahlanma yarışına girilmesi riskini doğurduğunu savundu. “Bu karmaşık barış eforları İsveç’i daha az inançlı bir yer haline getirdi” dedi.
Bir öbür kaygı da, İttifak’a katılması halinde İsveç’in global nükleer silahsızlanma gayretlerindeki başkan rolünü kaybedecek olması.
İsveç’teki NATO kuşkucularının birçok, İsveç’in kendisini milletlerarası bir arabulucu olarak pozisyonlandırmak için tarafsızlığını koruduğu 1960’lar ile 1980’ler ortasındaki periyoda işaret ediyor.
Solomon, NATO’ya katılmanın bu hayali terk etmek olacağını söyledi.
Finlandiya’nın tarafsızlığı çok farklıydı. Sovyetler Birliği’nin 1948 tarihli bir “dostluk anlaşması” ile dayattığı bir barış koşulu olarak ortaya çıktı. Ülkenin bağımsız kalmasının ve bu bağımsızlığı sürdürmesinin pragmatik bir yolu olarak görülüyordu.
Henrik Meinander, “İsveç’in tarafsızlığı bir kimlik ve ideoloji problemiyse, Finlandiya’da bu bir varoluş meselesiydi” dedi. İsveç’in NATO üyeliği hakkında bir tartışmayı göze alabilmesinin bir nedeninin, Finlandiya ve Baltık devletlerini “tampon bölge” olarak kullanması olduğunu söyledi.
Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Finlandiya tarafsız kalmayı bıraktı. Batı’ya döndü ve kendisini Sovyet tesir alanından uzaklaştırmaya çalıştı.
Türkiye İsveç ve Finlandiya’nın üyeliğine neden karşı çıktı?
Türkiye ve daha az ölçüde Macaristan başlangıçta her iki ülkenin müracaatına da karşı çıktı.
Ankara, İskandinav ülkelerini, PKK ile Türkiye’nin 2016’daki darbe teşebbüsünden sorumlu tuttuğu Gülen yapılanmasını desteklemekle suçladı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “sokaklarında teröristler olan bir ülke nasıl olur da NATO’ya katkıda bulunabilir” dedi.
Başlıca talebi, siyasi, mali ve “silah desteğinin” sona erdirilmesiydi.
İsveç, Haziran 2023’te terör maddelerini, aşırılık yanlısı bir küme içerisinde yer alarak onu desteklemeyi yasaklayacak biçimde güncelledi ve haftalar sonra bir Kürt, terörü finanse etmeye teşebbüs etmekten mahpusa atıldı.
Ancak, İsveç’in üyelik talebine karşı çıkmasının ana nedeninin, Ankara’nın ABD’nin F-16 savaş uçakları satışını kabul etmeyi beklemesi olduğuna dair Türkiye tarafından reddedilen birtakım tezler vardı.
Yorumlar kapalı.