Öykü ve tiyatro müellifi, akademisyen Haldun Taner‘in vefatının üzerinden 37 yıl geçti.
Türk tiyatrosunda epik ve kabarenin öncülerinden Taner, 16 Mayıs 1915’te Meclis-i Mebusan’ın İstanbul milletvekillerinden hukukçu Ahmet Selahattin Bey ile Seza Hanım‘ın oğlu olarak İstanbul’da dünyaya geldi.
Henüz 5 yaşındayken babasını kaybeden Taner, annesiyle büyükbabası Matbaa-i Amire Müdürü İsmail Hamit Bey‘in Saraçhanebaşı’ndaki konağında yaşamaya başladı.
Konakta büyükannesi, teyzesi ve 4 dayısıyla hayatına müddet gelen Taner, Türkçenin inceliklerini, aile terbiyesini ve çalışma disiplinini annesinden öğrendi.
Okul tatillerinde tecrübe kazanmak için gittiği Hamid Matbaası, onun için bir hayat okulu oldu.
Çocukluk yıllarındaki bu deneyimi, müelliflik hayatı için de dönüm noktası olan Taner, bütün vaktini dedesinin matbaasında makine sesleri içinde geçirdi.
Galatasaray Lisesi mezunu
Ortaöğrenimi için Galatasaray Lisesine (Mekteb-i Sultani) giden Taner, 1935’te mezun oldu.
Haldun Taner, iktisat ve siyaset üzerine eğitim almak için 1935-1938’de devlet bursuyla Almanya’daki Heidelberg Üniversitesi’ne gitti. Tüberküloz nedeniyle okulu yarıda bırakıp Türkiye’ye dönmek zorunda kalan Taner, 1938 ile 1942 ortasında Erenköy Sanatoryumu’nda tedavi gördü.
Küçük yaşlarda tiyatroya ilgi duyan Taner, bir açıklamasında, “Hasan Efendi’yi, Naşit’i, Cemal Sahir’i, Darülbedayi’yi, dayımın sınıf arkadaşı Şadi Fikret’in oyunlarını o devirde gördüm. Birinci gördüğüm sinema, Saraçhanebaşı’ndaki Ulusal Sinema idi. Daha sonra Alemdar ve Ali Efendi sinemalarına giderdik” sözlerini kullanmıştı.
Edebiyat dünyasına skeçlerle adım attı
Lisedeyken Fransızca edebiyat hocası Mösyö Dard’ın tavsiyesiyle kaleme aldığı skeçlerle edebiyat dünyasına adım atan Taner’in “Töhmet” isimli hikayesi, 1946’da “Haldun Yağcıoğlu” takma ismiyle Yedigün mecmuasında yayımlandı.
Öykü, oyun, skeç, kabare, senaryo ve hiciv çeşitlerinde yapıtlara de imza atan usta edebiyatçının yazıları, “Ülkü”, “Yücel”, “Varlık”, “Küçük Dergi” ve “Yeni İnsan” mecmualarında de okuyucuyla buluştu.
Politik hikayelerden oluşan “Yaşasın Demokrasi” kitabı 1949’da yayımlanan Taner, 1950’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Alman Lisanı ve Edebiyatı Kısmı’nı bitirdi ve sanat tarihi kürsüsünde asistan olarak misyon aldı.
Eserleri yurt içi ve dışında mükafatlar aldı
“Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu” kitabında yer alan birebir isimli kıssası New York Herald Tribune gazetesinin 1953’teki milletlerarası yarışında birinci olan Taner, 1956’da ise Varlık mecmuası tarafından “Yılın En Beğenilen Öykücüsü” seçildi.
Taner’in 1954’te yayımlanan “On İkiye Bir Var” kitabı 1955’te verilmeye başlanan Sait Faik Kıssa Armağanı’nı alan birinci eser olurken, birebir ismi taşıyan hikayesi, İsviçre Atlantis Yayınevinin düzenlediği “Zaman Üstüne Öyküler” müsabakasında ödül aldı.
Haldun Taner, 1955-1957’de Viyana Üniversitesi’nde ideoloji ve tiyatro eğitimi gördü. Birebir yıllarda Yeşilçam için senaryolar kaleme alan Taner, Viyana’da bulunduğu, klasik ve epik tiyatroyla da ilgilendiği bu yıllarda 700’den fazla oyun seyretti.
Devekuşu Kabare Tiyatrosu’nu kurdu
İstanbul Üniversitesinde 1957’de tiyatro tarihi ve dramaturgi dersleri veren Taner, tıpkı vakitte Tercüman gazetesinde köşe yazıları kaleme aldı.
Üniversitenin İktisat Fakültesi’nde 1 Mart 1960’ta okutman olarak çalışmaya başlayan muharrir, darbe sebebiyle misyonu bırakmak zorunda kaldı.
Fransız Filolojisi Kürsüsü’nde 1962’de öğretim vazifelisi olan ve bu vazifeyi 21 Nisan 1976’ya kadar sürdüren müellif, 1950’den sonra İstanbul Edebiyat Fakültesi Gazetecilik Enstitüsü ile 1968’de kuruculuğunu üstlendiği Language and Culture Center Özel Tiyatro Okulunda (LCC) öğrenciler yetiştirdi.
Taner, 1960’tan itibaren tiyatro çalışmalarına ağırlaştı. Yeni olayları mevzu alan eleştirel oyunları sunmak için kabare tiyatrosunun kuruluşuna öncülük eden Taner; Ahmet Gülhan, Zeki Alasya ve Metin Akpınar ile 1967’de İstanbul’da Devekuşu Kabare Tiyatrosu’nu kurdu.
“Devekuşuna Mektuplar” başlıklı fıkralar yazdı
Münir Özkul ile 1969’da Bizim Tiyatro, Ahmet Gülhan ile 1978’de Tef Tiyatro Kümesini kuran Taner, Tercüman ve Milliyet gazetelerindeki köşesinde “Devekuşuna Mektuplar” başlığıyla fıkralar kaleme aldı.
Taner, oyunlarında meddah geleneği ve tuluat tiyatrosunun özelliklerinden yararlandı. Tiyatrodaki birinci yapıtlarında dramatik cinsin başarılı örneklerini veren muharririn kaleme aldığı “Keşanlı Ali Destanı” oyunu, hem Türk tiyatrosunda epik tiyatronun birinci örneği oldu hem de Almanya, İngiltere, Çekoslovakya ve Yugoslavya’da sahnelendi.
“Sancho’nun Sabah Yürüyüşü” kitabı Bordighera Memleketler arası Mizah Şenliği’nde hikaye mükafatını kazanan Taner’in “Sersem Kocanın Kurnaz Karısı” oyunu ise 1972’de Türk Lisan Kurumu Tiyatro Ödülü’nün sahibi oldu.
Öykülerinde çoklukla insan ve insani pahalar, tabiat, ömür, vakit, ruhsal durumlar, seçme yetisi, seçicilik özelliği ve anormallik üzere başlıklara yer veren Taner, olayı ön planda tutan ve klasik örgülü öyküler yazdı.
Entrikalı, sürprizli ve güldürücü durumlara yapıtlarında yer ayıran müellif, Birleşmiş Milletler UNESCO kültür kurullarında da vazife aldı.
Haldun Taner, 7 Mayıs 1986’da kaldırıldığı Haydarpaşa Göğüs Hastanesinde hayatını kaybetti ve Küplüce Mezarlığı’na defnedildi.
Milliyet gazetesi tarafından 1987’den bu yana “Haldun Taner Hikaye Ödülü” düzenlenirken, müellifin ismi 1988’de İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kent Tiyatrosu’nun Kadıköy Sahnesi ve Caddebostan’da bir sokağa verildi.
Yorumlar kapalı.