Ukrayna çatışmasını tetikleyen ABD idaresi Avrupa üzerinde tahakkümünü düzgünce kurarken, NATO’nun yeni genişleme dalgasında ‘Finlandiya’yı ittifaka katmayı başardı. İsveç ve Finlandiya’nın geçen yıl hazirandaki Madrid tepesinde iştirak müracaatlarının akabinde iki ülkenin evrakı kendi şartlarına nazaran ayıran Türkiye’de parlamentonun onayının akabinde Finlandiya 31’inci üye olarak ittifaka resmen katıldı. Çabucak öncesinde yeniden iki ülkeyi ayıran Macaristan’da parlamentoda Finlandiya’ya onay çıktı. İsveç’in süreci ise devam ediyor.
Finlandiya’nın ittifaka iştiraki NATO’nun kuruluşunun 74’üncü yıldönümüne denk getirilirken, Finlandiya bayrağı NATO karargahında göndere çekildi. Brüksel’de dışişleri bakanlarının iştirakiyle bir toplantı düzenlendi. Türkiye onayla ilgili belgeyi Washington Anlaşması’nı saklayan ülke olan ABD’ye teslim etti. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ABD ve İsveç başta olmak üzere mevkidaşlarıyla ikili temaslarda bulundu. NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Vilnius doruğuna kadar İsveç’in de ittifaka üye olacağı inancını lisana getirdi. İsveç ise Macaristan ve Türkiye’nin üyeliklerini Vilnius tepesine kadar onaylamasını umuyor.
Finlandiya 1994’den beri NATO’nun fiili müttefikiyken, Yugoslavya’nın parçalanması sürecinde Kosova ve akabinde Afganistan’da NATO kuvvetlerine asker sağlamıştı. Helsinki 2008’den bu yana da NATO acil mukabele gücünün modülü. Artık de ittifakın resmi üyesi olmuş durumda.
Böylelikle Soğuk Savaş sonunda ‘bir santim bile ilerleyemeyeceğini vaad eden lakin 9’uncu genişleme dalgasına imza atan NATO dolayımıyla ABD’in Rusya Federasyonu’nu kıskaca alma atağında bir adım daha atılmış oldu. Rusya ile NATO’nun kara hududu da yaklaşık 2 bin 500 kilometreye çıktı. Bu ortada NATO Asya’ya ‘sarkma’ eğilimlerini sürdürürken, Japonya’nın da NATO nezdinde daimi temsilcilik açacağı kaydedildi.
Bu gelişmeler karşısında Rusya Federasyonu, Finlandiya’nın NATO üyelerinin bir ‘güvenliğine yönelik tehdit’ teşkil ettiği ve ‘gereken tedbirlerin alınacağını’ duyurdu. Moskova bu bakımdan Finlandiya’ya yerleştirilecek olan NATO silah ve mühimmatlarını temel alacak üzere görünüyor.
Türkiye’nin Finlandiya’ya onay verip İsveç’e itiraz etmeye devam ettiği ortamda NATO’nun genişlemesinin ne manaya geldiğini Maltepe Üniversitesi’nden Prof. Hasan Ünal ile konuştuk.
‘Anlamı olmayan ezberler’
Prof. Hasan Ünal’a nazaran, Batı dünyasının Ukrayna konusunda ‘Putin’in yanlış yaparak NATO’yu birleştirip genişlettiği’ argümanları manası olmayan bir ezber. Finlandiya’nın NATO’ya girmesiyle ittifakın ‘daha güçlü olduğunu’ zannetmediğini belirten Ünal, Finlandiya’nın da şimdi adaylığı Türkiye’ye takılmış İsveç’in de aslında AB üyesi ülke olarak esasen Batı blokunun NATO ile işbirliği yapan üyeleri olduğunu vurguladı:
“Eğer Batı dünyasındaki ezberle hareket edersek şöyle diyebiliriz: Putin o denli kusurlar yaptı ki Avrupa ve Amerika’yı birleştirdi. NATO dağılacak derken bakın birleşti. Bugüne kadar tarafsız statüde kalmayı tercih eden Finlandiya ve İsveç, NATO üyesi olmak için başvurdu. İsveç’inki Türkiye vetosuna takılmış durumda lakin Finlandiya oldu bile. Bu ezberin hiçbir manası yok. Bu ülkeler NATO’ya girdi diye NATO daha güçlü oldu, sanmıyorum. Bu ülkeler esasen Batı bloku üyesiydiler. İkisi de AB üye. Bunlara bir atak olsa, NATO yahut içindeki istekli ülkeler Amerika üzere, ‘Bunlar NATO üyesi değil onun için yardımda bulunmayacağız’ mı diyeceklerdi? Bu türlü bir şey mümkün değil. Aslında bunlar şu yahut bu halde NATO’nun esasen ortak üyeleriydiler. Her halükarda NATO ile işbirliği halindeydiler. O yüzden ‘Bunların NATO’ya girmesi NATO’yu daha güçlü kıldı’ konusu bence tartışmalı. Şu anda en azından Batı dünyası birbirine daha entegre hale geldi’ konusu vakte bağlı. Önümüzdeki günlerde Batı bloku bilhassa Avrupalı ülkeler, Amerika ile birlikte Rusya’ya karşı yürüttükleri yaptırımlara devam mı edecekler yoksa kendi içlerinde kopmalar mı olacak? Japonya’nın Rus petrolünü daha evvel G7’nin tavan fiyatının üstünden almaya başladığına dair haberler okuyoruz. Batılı başkanlar, Çin’e gitmek üzere hazırlık içinde. Macron, Çin’e vardı bile.”
‘Çok kutupluluğa geçiş önlenemez bir süreç’
Prof. Ünal ABD ve müttefiklerinin çok kutuplu dünya sistemi oluşmasın diye uğraştıklarını söylerken, Rusya ve Çin’in yakınlaştığı pek çok orta büyüklükteki ülkenin takındığı tarafsız tavırlarla farklı bir görüntü çizdiği görüşünde. Avrupa’nın ve ABD’nin zorlandığı enteresan bir süreçten geçildiğini söyleyen Ünal, çok kutupluluğa geçişin önlenemez bir süreç olduğu değerlendirmesinde bulundu:
“Bütün bunlar bizi şuraya getiriyor. Amerika ve müttefiklerine Asya-Pasifik ülkeleri de faal olarak katılmaya başladı. Bunlar çok kutuplu dünya tertibi oluşmasın diye uğraşıyorlar. Rusya ile Çin’in daha çok yakınlaştığını görüyoruz. Tek kutuplu dünya nizamına baş tutmaya hazır, bunu kabul etmediğini gösteren çok sayıda ülke görüyoruz. Hindistan, Brezilya bu ülkelerden. Bunların ortasında çok sayıda orta büyüklükte ülke var. Bunları illa Rusya ve Çin ile müttefik olma arayışı içinde değiller. Lakin ‘Bizi kavganıza karıştırmayın’ demeye çalışıyorlar. Bu tutumlarında da ısrarcılar. Meksika Başkanı’nın Çin başkanına yazdığı mektup var. Afrika ülkeleri, Rusya’nın yaptığı teşebbüslerine katılma isteğiyle hareket ediyorlar. Türkiye’yi bile kucaklamak üzere olan çok sayıda Afrika ülkesi var. Eski Batılı sömürgecilere karşı hal alıyorlar. Hasebiyle çok kutupluluğa geçiş önlenemez bir süreç. Lakin bu süreci önlemek için başta Amerika olmak üzere öbürleri epey uğraşacak üzere. Avrupa ülkeleri toptan sanayisizleşme sürecini kabul edecekler mi? Endüstrisini kaybetmiş bir Avrupa’yı kim ne kadar ciddiye alır? Doların milletlerarası ticarette tasfiyesi, dolara dayalı ekonomik alakalar sisteminin ortadan kalkmasının Amerika’ya bedeli ne olacak? O yüzden hakikaten çok enteresan bir devirden geçiyoruz.”
‘Türkiye ruhsal üstünlük elde etti’
Ünal, Ankara’nın 2021 Haziran tepesinde Finlandiya ve İsveç’in iştirakine razı olmasına karşın aylardır kendi kaidelerinin karşılanması karşılığında zorladığı süreçte ‘kazancını hafife almamak gerektiği’ görüşünde. Ankara’nın ‘psikolojik üstünlük’ elde ettiğini söyleyen Ünal, bundan sonra çıkarlarına uymayan kararları engellemek için bunun kıymetli olduğu değerlendirmesini yaptı:
“Türkiye’nin yararını hafife almamak lazım. Bir kez Türkiye ruhsal bir üstünlük elde etti. Başta Amerika ve Avrupa’ya karşısındaki başka ülkelerin hepsine birden ‘Bakın bundan sonra ben NATO’daki üyeliğimi veto hakkımı birçok şey için kullanabilirim ve çok şaşırabilirsiniz. Nasıl Yunanistan, bilhassa Türkiye’ye karşı vaktiyle AB içindeki üyeliğini ve veto hakkını birçok şey için kullandı, bak ben de yaparım’ dedi. Yaptı da, bence gerçek yaptı. Zati bunu Türkiye’de birinci gündeme getiren de bendim. 24 Şubat’ta Ukrayna’da savaş başladı, 28 Şubat’ta ben birinci tweeti atmışım. Burada ne tesirli olacak bilmiyorum. İsveç kendi yasalarında birtakım değişiklikler yapabilir, aranan kimi bireyleri bu tarafa gönderebilir. Yahut oradaki PKK faaliyetlerini kısıtlamaya yönelik düzenlemeler yapabilir. Bunları da gösterebilir. Bunlar bu türlü yapar da bunlara güvenilmez denilebilir, bu da çok gerçek. Yarın İsveç ve Finlandiya’ya güç konumlanması gelecek, o da NATO’da oylanacak. Bu sefer onları veto ederiz. Türkiye aslında burada yanlışsız bir şey yaptı, ‘Ben bu ittifakın üyesiyim, az buz da bir üye değilim. Her mevzuda buradan birçok şey geçerken ben bu bahisleri tartışmaya açarım. Bu mevzular benim birebir NATO’nun genişlemesini engelleme niyetimle alakalı değildir. Bu türlü bir niyetim de olabilir fakat şu anda söylemiyorum. Benim aleyhime bütün faaliyetlere dayanak vererek göz yuman bütün NATO üyelerinin dikkatli olması lazım’ dedi. Bu bence yerine geldi.”
‘Çok kutupluluk hızlandıkça birçok şeyi gündeme getirme kabiliyetiniz artacak’
Ünal, bir noktada Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs’ın tanınması ve NATO’ya girecek her ülkenin büyükelçilik açması üzere şartları dayatabileceği görüşünde. Ünal Finlandiya ve İsveç’in NATO üyelikleri vesilesiyle yaşanan tecrübenin ‘çok kutupluluğun artmasıyla’ gündemi belirleme kabiliyetlerini de yükselteceğine yormanın mümkün olduğunu vurguladı:
“Bu o denli yerlere gelir ki ‘Siz KKTC’nin tanınmasının önünde bu kadar pürüz olursanız ben de NATO’ya girecek her ülkenin KKTC’yi tanıyıp büyükelçilik açmasını, sonra bana gelmesini söylerim’ der. Birçok şeyi gündeme getirebilirsiniz. Hele bu çok kutupluluk hızlandıkça bunları gündeme getirme kabiliyetiniz artacak. Türkiye’nin bunu hatırlaması çok da kötü olmadı. Şu anda elde edilenlerin somut olup olmadığına bakmak başka bir husus. Bence bu yerinde oldu. İsveç ile Finlandiya’yı ayırmak da yerinde oldu. Zira üzerimize gelen baskılara şunu demiş olduk; ‘Benim birincil gayem NATO genişlemesini durdurmak değildi, bana karşı faaliyetleri özgür bırakan ülkelere yönelik benim taleplerim var. Bu da üçlü mutabakat metninde yazılı. Hem üçlü mutabakata imza atacaksınız hem de yan çizeceksiniz, bu olmaz. Hasebiyle ben de burada ısrarcıyım, kusura bakmayın’ demiş olduk. Onun bir kısmı İsveç üzerinden de olabilir. Mesela F16’lar üzerinden de olur. Yaptığınız pazarlıkların toplamında bir şeyler elde ettiğinizi düşündüğünüzde pekala diyebilirsiniz. Bu Türk iç siyasetinizde hafife alınabilir, hükümete yönelik tenkitler çerçevesinde, ‘Hani bu türlü yapacaktınız, niçin yapamadınız?’ diye, bunu da hürmetle karşılamak lazım. Ancak bunları Türkiye’nin hatırlaması bence çok yerinde.”
Yorumlar kapalı.