Aylin Yazan | BBC Türkçe
Depremlerde enkazdan kurtarılan yaralılar için böbrek sıhhati hayati değerde. Göçük altında ezilme ile oluşan yaralanmalar (ezilme sendromu) ve susuz kalmak, böbreklerde bazen kalıcı olan hasarlara, hatta mevte neden olabiliyor.
6 Şubat’taki Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin akabinde, ezilme sendromlu olarak hastaneye kaldırılan yaklaşık 1500 yaralı olduğu kestirim ediliyor. Türk Nefroloji (böbrek sıhhati ve hastalıkları ile ilgilenen bilim dalı) Derneği Renal Afet Kümesi Lideri Prof. Dr. Serhan Tuğlular bunlardan yaklaşık 800’ünün diyaliz tedavisine muhtaçlık duyduğunu, birçoklarının da taburcu edildiğini söylüyor.
Türk Nefroloji Derneği’ne nazaran, 1999 Marmara Depremi’nden alınan derslerle son zelzelelerde böbrek sıhhati konusunda süratle organize olundu ve gereksinimler giderildi. Öte yandan sarsıntı bölgesinde daima diyaliz tedavisi gören hastaların da öteki vilayetlere sevki gerçekleştirildi.
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca da 18 Şubat’ta yaptığı açıklamada “Diyaliz kapasitemiz hastamızın muhtaçlığına karşılık verecek düzeydedir” demişti.
Depremle böbrek sıhhatinin nasıl bir kontağı var?
Dr. Serhan Tuğlular: Sarsıntılarla böbrek hastalıkları ortasında değerli bir bağ var. Zelzelede şahıslar göçük altında kalırlarsa ve bilhassa bir uzuvları ezilirse, bu ezilen kas dokusundan, hücrelerin yıkılmasıyla açığa çıkan birtakım hususlar oluyor. Bu hususlardan biri potasyum, öbürü de miyoglobin (kas dokusunda bulunan bir protein).
Potasyum kalbi ani biçimde durdurarak vefata neden olabiliyor. Miyoglobin dediğimiz husus de dolanıma karışıyor, böbreklerden geçerken orayı tıkıyor ve akut böbrek yetmezliğine neden oluyor.
Depremlerde ölümlerin yüzde 80’i ani ölümdür, yani çok büyük bir yaralanma olur ve çabucak o anda kişi kaybediliyor.
Ama ani ölümlerden sonra en kıymetli vefat nedeni bu ezilme sendromuna bağlı akut böbrek yetmezliği nedeniyle olan ölmedir.
Bu da iki halde olabilir. Birincisi “kurtuluş ölümü”. Çok dramatik bir durumdur. Göçükten kurtarılan kişi gülümser, herkes alkışlar ve o sırada ya da çabucak ambulansa biner binmez kişi kaybedilir. Bunun nedeni kana birden çok potasyum çıkışıdır.
Kişi hastaneye ulaşabildiyse de, ezilme sendromlu gelişenlerin yüzde 80’inde önemli bir akut böbrek yetmezliği gelişir ve bu hastalara diyaliz yapmak gerekir. Bunun uygun tarafı şu; bu düzelir. Bu hastalara en fazla iki hafta üzere bir mühlet diyaliz dayanağı verildiğinde, bu bireylerin böbrekleri yavaş yavaş fonksiyonlarını tekrar toparlar ve sağlıklı bireyler olarak ömürlerini sürdürürler. Onun için bu şahıslara, o vakit aralığında, diyaliz dayanağının verilmesi son derece değerlidir. Küçük bir kısmı ise kronik diyaliz hastası olabilir lakin sonuçta hayatı kurtulmuş olur.
Depremlerde yaralıların ne kadarında ezilme sendromu görülüyor?
Dr. Serhan Tuğlular: Zelzelelerde yaralıların yaklaşık yüzde 2-3’ünde ezilme sendromu gelişiyor. Bu son zelzelelerde bundan biraz daha az oldu gibi… muhtemelen tahminen kurtarılamadıkları için. Onu bilgiler açığa çıkınca, vakit bize daha net gösterecek.
Hastalara nerede müdahale edildi?
Dr. Serhan Tuğlular: Bu zelzelede Antakya’da çok büyük bir hasar olduğu için, böbrek tedavisi gereken depremzedeler birinci günlerde gemilerle Mersin’e gönderildiler; sonraki günlerde uçak ve helikopterlerle öteki kentlere gönderilenler de oldu.
Neticede bu zelzelelerde 1500’den fazla ezilme sendromlu hasta izlendi. Bunlardan en az 800 adedine diyaliz gerekti. Buruk bir memnunluk tahminen fakat bu hastaların birçoğu da taburcu oldu. Diyaliz ihtiyaçları de yok, akut böbrek hasarı da olmadı. En azından böbrek yetmezliğinden hastaları kaybetmemiş olduk.
Türkiye’deki böbrek sıhhati topluluğu, 99 sarsıntısından neler öğrendi?
Dr. Serhan Tuğlular: 99 Marmara sarsıntısında ezilme sendromlu çok hasta izledik ve bu bahiste ister istemez önemli bir tecrübe kazandık. Birinci sefer o sarsıntıyla birlikte Türk Nefroloji Derneği çatısı altında bir Renal (böbreklerle ilgili) Afet Gücü kuruldu.
Depremler kitlesel bir felaket olduğu için, bizim de “böbrek felaketi” olarak tanımladığımız bir durum oluşuyor. Diyaliz kapasitemizi bunu öngörerek planlamamız ve buna nazaran makine ve insan gücü tertibi yapmamız gerekiyor. Hatta bunun birkaç adım öncesinde, arama kurtarma takımlarının birinci müdahale hakkında düzgün ve daima bir eğitimden geçirilmesi gerekiyor.
Öte yandan 99 sarsıntısından sonra ezilme sendromu tedavisi, tüm Türkiye’deki tıp fakültesi müfredatlarına başka bir ders olarak eklendi. Sıhhat Bakanlığı ile uyum halinde arama kurtarma grupları ve bu biçim afetlerde misyon yapan tüm gruplara bunların eğitimleri verildi.
Marmara sarsıntısından çıkardığımız derslerden biri de evvelce büyük ölçüde gereç depolamasının bir işe yaramadığı, zira bunların kullanım mühletleri doluyor. Bunların sarsıntı olduktan sonra süratle toparlanabileceği bir tertip kurulmuş olması gerekiyor.
Bir öbür ders de bağlantı ağının kurulmuş olması. Artık teknoloji sayesinde bağlantı 99’a kıyasla çok daha kolay. Sarsıntı olduğu an çabucak bölgedeki koordinatör arkadaşlarımızla irtibata geçiyoruz. O arkadaşlarımız vasıtasıyla hastalarla ilgilenen sıhhat çalışanlarına ulaşıyoruz. Sıhhat Bakanlığı ile uyum halinde hem moral dayanak veriyoruz, hem de gereksinimlerini anlıyoruz.
Deprem bölgesinde olağanda diyaliz alan hastalara ne oldu?
Dr. Serhan Tuğlular: Afet durumlarında, kamu hastanelerinde diyalize giren kronik hastaları öteki merkezlere yönlendirmemiz ve hastanelerdeki diyaliz kapasitesini bu akut hastalara açmamız gerekiyor. Bu bahisteki tertibi da, Marmara sarsıntısından sonra öğrendiğimiz dersler sayesinde, sıkı bir bağlantıyla sağladık. Ancak ne yazık ki Antakya’da bu hastaları göndeririz diye planladığımız diyaliz merkezleri de yıkıldı. Onun için kronik hastaları iç irtibat ağımızla uygun merkezlere yönlendirebildik.
Enkazdan kurtarılan hastaların ise kurtarılıp hastaneye ulaşması ekseriyetle 7-8 saati buluyor, bu da bize hastanelerde tertip yapmak için bir vakit penceresi tanıyor. Aslında bu hastaların en süratli müddette daha uzak merkezlere yönlendirilmesi gerekiyor. Mersin, Adana, Gaziantep ve Kahramanmaraş’ta yıkılmayan iki büyük hastane bu açıdan bu zelzelelerde çok büyük bir yük kaldırdı.
Olası bir sarsıntı durumunda kendimizi ve etrafımızdakileri korumak için ne yapabiliriz?
Dr. Serhan Tuğlular: Sarsıntı çantası diyoruz… Su içmek çok kıymetli. Kâfi ve bol sıvı almak akut böbrek hasarının gelişmesinden koruyor. (Enkaz altında kalan kişilerin) 1,5- 2 litre, ne kadar içebilirlerse, bol su içmeleri gerekiyor.
Enkazdan çıkarıldıktan sonra da şuuru açık ve yutma işlevi âlâ, ağızdan besin alabilecek durumdaki bireye ağızdan sıvı kesinlikle içirmek gerekiyor. Tercihen serum verilmesi lazım ama onlar oluncaya kadar ağızdan sıvı verilmesi gerekli.
Potasyum içeren yiyeceklerden, içeceklerden uzak durulması gerekiyor, yani “al sana bir meyve suyu vereyim” dememek gerekiyor zira onun içindeki potasyum bardağı taşırabilir ve o kişi ölebilir. Alınması gereken en değerli tedbir bu.
Birçok sarsıntı gösterdi ki, enkaz altında kalanlar etraftakiler tarafından da kurtarılıyor. Bu yüzden de her mahallede kesinlikle sivil toplumun arama kurtarma çalışmaları hakkında bilgilendirilmesi ve ilkyardım eğitimi alması gerekiyor.
Burası bir zelzele bölgesi. Planlamaların afet olmadan evvel yapılması, bu afetin büyük yıkıcı sonuçlarını önlemenin aslında tek yolu. Zira afet sırasında kaotik bir ortam oluyor ve o kaos ortamında bunları yapmak çok çok sıkıntı, evvelden planlamış olmak gerekiyor. Tercihen de afet bölgesinin biraz dışından bireylerin tertipleri üstlenmesi gerekiyor.
Yorumlar kapalı.