Sifilis ya da yaygın ismiyle frengi, bilinen en eski cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan biri. Bir vakitler azaldığı düşünülen bu hastalık, telaş verici bir süratle tırmanarak tekrar gündeme geldi.
Frengi, 1490’lardaki birinci kayıtlardan bu yana genelde yabancılara atfedilen pek çok isimle anılmış: “Fransız hastalığı”, “Napoliten hastalığı”, “Polonya hastalığı” vb.
“Büyük taklitçi” ismi ise kalıcı hale gelmiş; çünkü frengi öteki enfeksiyonları taklit etmede usta ve birinci belirtiler kolaylıkla gözden kaçırılabiliyor. Tedavi edilmezse önemli sonuçlara yol açabiliyor.
ABD’de cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara (CYBE) ait en son bilgiler Nisan ayına ilişkin.
Bu bilgilere nazaran en büyük artışı frengi olayları gösterdi ve 2020-21 yılları ortasında hadiseler %32 artarak 70 yıl içinde kayda geçen en yüksek hadise sayısına ulaştı.
Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezi (CDC), salgının yavaşlama belirtisi göstermediği ihtarında bulundu.
CDC hastalıktaki bu ani artışa neden olan birtakım “endişe verici” yeni eğilimlere işaret ediyor.
Konjenital (doğuştan) sifilis, annenin enfeksiyonu hamilelik sırasında çoklukla partnerinden kaptıktan sonra çocuğuna geçirmesi durumuna deniyor. Hastalık meyyit doğumlara, bebek vefatlarına ve hayat uzunluğu süren sıhhat sıkıntılarına neden olabiliyor. ABD’de 2020-21 yılları ortasında bu hadiseler %32 oranında keskin bir formda arttı.
Bu durum birçok sıhhat uzmanını şaşırttı.
CDC’nin cinsel yolla bulaşan hastalıkları önlemeden sorumlu yetkilisi Leandro Mena, “15-20 yıl evvel frengiyi ortadan kaldırmanın eşiğinde olduğumuzu düşünüyorduk” diyor. Frengi oranlarını “son 20 yıldır görmediğimiz oranlar” diye nitelendiriyor.
Bu yalnızca ABD’ye has değil. Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) bilgilerine nazaran 2020 yılında global çapta 7,1 milyon yeni frengi olayı görüldü. İngiltere’de 2022 yılında frengi olayları 1948’den bu yana görülen en yüksek düzeye ulaştı. CYBE alanındaki çalışmalarıyla bilinen STI Vakfı datalarına nazaran 2020-21 yılları ortasında yüzde 8,4 arttı.
Vakalardaki artış, ön saflarda hizmet veren sıhhat çalışanlarının aşina olduğu bir durum.
Enfeksiyona Treponema pallidum ismi verilen bir bakteri neden oluyor ve semptomlar dört etaba ayrılıyor. En erken devir, temas yerinde ağrısız bir yara yahut döküntü ile ortaya çıkıyor. Kas içi penisilin uygulamanın enfeksiyonu tedavi etmenin en tesirli yolu olduğu düşünülüyor. Lakin frengi tedavi edilmezse uzun vadede nörolojik ve kardiyovasküler (kalp ve damar) hastalıklara yol açabiliyor.
Türkiye’de en büyük artış sifiliste
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) datalarına nazaran 30’dan fazla bakteri, mantar, virüs ve parazit cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara yol açıyor.
WHO’nun 2020 varsayımlarına nazaran, her yıl 374 milyon yeni olayda tedavi edilebilir dört enfeksiyondan birine (klamidya, gonora, sifilis, trikomoniyaz) rastlanıyor.
Bunların 129 milyonu klamidya, 82 milyonu gonore, 7.1 milyonu sifilis ve 156 milyonu trikomoniyaz.
Sağlık Bakanlığı bilgilerine nazaran Türkiye’de cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBE) ortasında en fazla sifilise rastlanıyor.
Sifilis olayları 2012’den bu yana süratli artış gösterdi. 2012’de 281’e kadar düşen olay sayısı 2022’de 3533’e yükseldi.
2022’de CYBE’ler ortasında 133 gonore, 31 klamidya, 2971 HIV-AIDS olayı kayda geçti.
Kamu hizmetlerinde bozulma ve eşitsizlik
Toronto Üniversitesi’nde bulaşıcı hastalıklar uzmanı ve araştırmacı Isaac Bogoch, ABD’de ortaya çıkan salgını “dünya çapında birçok ülkede görülen bir eğilim” olarak nitelendiriyor. “Bu çok telaş verici zira genel olarak frenginin tedavisi çok kolay ve tedavi yaygın olarak mevcut. Hasebiyle, bu artışın büyük bir kısmı kamu sıhhat hizmetlerindeki bozulmayı yansıtıyor.”
Kanada’da 2011 ile 2019 yılları ortasında bulaşıcı frengi olaylarında öteki CYBE’lere kıyasla %389’luk bir artış olmuş.
Son yıllarda frengi hadiselerinin birçok eşcinsel ve biseksüel ilgilerde ortaya çıkıyor. Fakat Kanada dahil kimi bölgelerde erkekler ortasında görülen frengi olaylarında azalma var. Buna karşılık yalnızca Kanada’da değil tüm dünyada bayanlar ortasındaki oranlarda artış oldu, bu da dünyanın birçok yerinde doğuştan frengi oranlarının yükselmesine yol açtı. Amerika kıtası genelinde 2021 yılında 30.000 anneden çocuğa frengi bulaşması hadisesi görüldü.
Hamilelik sırasında frenginin doğmamış bir çocuğa bulaşması, düşük, meyyit doğum, erken doğum, düşük doğum yükü ve doğumdan kısa bir mühlet sonra bebeğin mevti üzere yıkıcı sonuçlara yol açabiliyor.
ABD’de konjenital sifilis oranları giderek artıyor ve birtakım bölgelerde çok daha yaygın. Mississippi’deki hekimler, konjenital sifilis olaylarının son beş yılda %900 arttığını belirtiyor. En yüksek sayılar siyah nüfus ve Latin Amerika kökenli bayanlar ortasında görülüyor.
Wisconsin’deki Marshfield Klinik Araştırma Enstitüsü’nde araştırmacı Maria Sundaram, “Bu, halk sıhhati ve tıbbi altyapımızdaki eşitsizliği ve ırkçılığı yansıtıyor” diyor. Bu eşitsizlikler dünya çapında Covid-19 salgını ile daha da berbatlaştı.
Sundaram, “Halk sıhhati topluluğundaki fikir birliği, frengi de dahil olmak üzere CYBE’lerdeki artışın muhtemelen pandemi sırasında CYBE tedbire kaynaklarının kesintiye uğramasıyla ilgili olduğu yönünde” diyor. Örneğin bayanlar birçok defa frengi taraması sağlayacak doğum öncesi bakıma erişmekte zorlanıyor.
‘HIV artık kronik bir hastalık olarak görülüyor’
Hayat pahalılığı ve pandeminin kamu sıhhat kaynakları üzerindeki tesirinin yanı sıra, insanların CYBE’lere yönelik davranış ve tavırlarındaki değişikliklere de dikkat çekiliyor.
ABD’den CDC yetkilisi Mena, “1990’ların ortalarında HIV için anti-retroviral tedavinin ortaya çıkmasıyla birlikte büyük bir değişim yaşandı” diyor. “Şimdi, HIV enfeksiyonunun önlenmesi ve tedavisindeki ilerlemeler sayesinde HIV kronik bir hastalık olarak görülüyor. HIV enfeksiyonu riski artık insanları prezervatif kullanmaya yöneltmiyor.”
Japonya’daki araştırmacılar, çöpçatanlık uygulamaları ile frengi olayları ortasındaki ilişkiyi cinsel uygulamalardaki değişim bağlamında inceledi. Araştırmacılar, bu uygulamaların kullanımının “frengi görülme sıklığı ile değerli ölçüde bağlı olduğu” sonucuna vardı ve bunu uygulama kullanımıyla korunmasız tek gecelik bağlantıların daha yüksek oranda görülmesine bağladılar.
Japon gençlerinin kültürü ve seks personelliği hakkında yazan Sasaki Chiwawa seks emekçileriyle yaptığı görüşmelerde de emsal sonuca vardı. Chiwawa giderek daha fazla seks emekçisinin prezervatif kullanmadığını ve müşterilerin CYBE testi yaptırma zaruriliği olmadığını söylüyor. Chiwawa, seks çalışanlarının bir enfeksiyon kapmaları halinde bunu “kötü şansa” bağlama eğiliminde olduklarını söylüyor ve “Çoğu para kazanmayı riske tercih ediyor” diyor.
Ne yapmalı?
Çoğu sıhhat yetkilisine nazaran frengi ile çabanın yolu açık: antibiyotik direncinin artmasına karşın penisilin hala en âlâ tedavi tekniği ve bu hastalıkla gayret edecek ilaçlara zati sahibiz.
Daha fazla test, hastalık sahiplerine atfedilen damgalanmaya karşı daha yeterli toplumsal yardım ve daha inançlı cinsel uygulamaları teşvik etmek için kamunun bilinçlendirilmesine, çok daha büyük değer atfediliyor.
Ancak bilim insanları şu ana kadar frenginin neden öbür CYBE’lerden daha süratli arttığına dair tek bir teoriye ulaşamadı. Numunelerin daha öldürücü hale geldiğini gösteren güçlü bir delil yok ve antibiyotik direncinin de artışları açıklayacak kadar yaygın olmadığı belirtiliyor.
Frengi hakkında rahatça konuşulması, hastalık sahibi insanların damgalanmaması, testlerin yaygınlaştırılması ve bunlara rahat erişim imkanlarının sağlanması tavsiye ediliyor.
Nasıl bulaşır, belirtileri nelerdir?
Sifilis ekseriyetle oral, vajinal ve anal seks yoluyla, daha az oranda da hamilelik ve kan transfüzyonları, öpüşmek vb. yollarla bulaşır.
Bakterinin neden olduğu yaralara direkt temas ile de bireyden şahsa bulaşabilir. Bu yaralar dış genital organlar, vajina, makat, rektum, ağız ve dudaklarda görülebilir. Sifilis, enfekte anneden doğmamış bebeğine geçebilir. Hastalık kalıtsal değildir.
Önlenebilir ve tedavisi olan bir hastalıktır. Cinsel temasta prezervatif kullanımıyla bulaşma engellenebilir.
Sifilis birinci evrelerde semptom göstermeyebilir ve teşhis edilmesi güç olabilir. Tedavi edilmemesi halinde de yıllar uzunluğu süren bir hastalıktır.
Bulgular cinsel alakadan sonraki üç hafta içinde ortaya çıkmaya başlar. Hastalık üç evrede görülebilir.
Birinci Evre: Şankr ismi verilen kenarları besbelli, sert, sulantılı ve ağrısız bir yara oluşur. Ağrısız olduğu için çarçabuk gözden kaçar. 3-6 haftadan sonra yara zaten kaybolur, lakin enfeksiyonun ikinci evreye geçmemesi için tedavi gerekir.
İkinci Evre: Bakteri tüm bedene yayılır. Şankrın çıkmasından ortalama 1-6 ay sonra ateş, baş ve boğaz ağrısı, kas-eklem ağrıları, halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı, bulantı kusma üzere belirtiler ortaya çıkar. İkinci evre boyunca deri döküntüleri ve yaralar görülebilir. Emsal halde ağız, yutak ve genital bölge mukozasında gri-beyaz plaklar formunda lezyonlar da görülür. Birtakım hastalarda hudut sistemi tutulumu, eklem, karaciğer, göz, böbrek tutulumu olabilir.
Gizli ve Geç Evre: Bâtın evre daha evvel var olan bulguların kaybolmasıyla başlar. Sifilis tedavi edilmezse rastgele bir bulgu vermeksizin yıllarca bedende kalabilir. Tedavi görmeyen hadiselerin yaklaşık %15’inde, geç evre enfeksiyonun başlangıcından 10-30 yıl sonra çok daha önemli olarak ortaya çıkabilir. Kas hareketlerinin uyumunda zahmet, felç, hissizlik, körlük, ruhsal bozukluklar görülebilir.
Yorumlar kapalı.