Avrupa’da Ukrayna vekaletiyle yürüttüğü çatışmanın müzakereli tahliline yanaşmayan ABD’deki Biden idaresi, Asya-Pasifik’de de Çin Halk Cumhuriyeti’ne karşı kılıçları biliyor. En başta da ‘Tek Çin’ unsurunun altını oyan adımlar öne çıkıyor.
Tayvan adasının başkanı Tsa ing wen’in ‘transit’ diye sunulan ABD ziyaretinde Temsilciler Meclisi’nin Cumhuriyetçi Lideri Kevin McCarthy ile görüşürken ayna anda Tayvan’ı ziyaret eden Kongre heyeti adanın Çin’e karşı savunulmasını gündeme taşıdı. Bu teşebbüsleri kınayan Pekin, ada etrafında kapsamlı bir askeri tatbikat başlattı. Çin tatbikatını ABD’nin Filipinler ile birlikte askeri tatbikatı izlerken, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti’nin (Kuzey Kore) füze denemeleri eşliğinde Asya’daki suların ısısı düşmüyor.
Diğer yandan Çin dış siyasette Suudi-İran muahedesini sağlayarak dikkatleri üzerine toplamışken, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un ağırlanması da gündemde üst sıralara çıktı. Bunda Macron’un ziyaretinin sonlarına yanlışsız Avrupa’nın ABD’nin peşinden giderek Tayvan problemine karışmaması ve özerk davranması istikametindeki açıklamaları tesirli oldu. Macron, Fransız havacılık ve gemicilik bölümü için Çin ile kıymetli mutabakatlar da kotarmış durumda.
Askeri ve diplomatik hareketliliğe Asya’da ve BRICS çerçevesinde doların yükünü azaltacak yeni para üniteleri ile ticaret gündeminin ağırlaşması da eşlik ediyor. Bu çerçevede Malezya başkanı IMF’ye denk gelen Asya Para Fonu kurulması davetinde bulunmuş durumda.
Gelişmeleri Asya uzmanı Dr. Barış Adıbelli ile konuştuk
‘Artık dünyanın stratejik istikrarı Asya’ya kaymış durumda. 21. Yüzyılın temel gerçeği bu’
Dr. Barış Adıbelli’ye nazaran, Asya, Çin ve Tayvan giderek dünya siyasetinde değerli bir gündem hususuna dönüşürken, Ukrayna krizini çözemez basamaktaki Batı da Asya’ya dönüyor. Adıbelli, Macron ve von der Leyen’in Pekin ziyaretlerine atfen, “Dün yalnızlaştırmak istedikleri Çin bugün bir seçenek haline geldi” dedi:
“Son periyotta Asya’nın daha konuşulur olduğunu gördük. Asya, Çin, Tayvan dünya siyasetini neredeyse işgal etti. Hatta o denli bir duruma geldi ki Batı, Ukrayna krizini çözemez etapta, son nokta olarak taraflarını Asya’ya döndü, umudu orada arıyor. Dün yalnızlaştırmak istedikleri Çin, bugün bir seçenek haline geldi. Macron ile Von der Leyen’i de unutmayalım. Artık dünyanın kabul etmesi gereken bir gerçek var. Artık dünyanın stratejik istikrarı Asya’ya kaymış durumda. ABD bile tüm yükünü oraya veriyor. 21. Yüzyılın temel gerçeği bu. Buna karşı konuşanların itirazı bu noktada bu şeyi gerçeklik kabul etmiyor. ABD’de bir küme da bunu kabul etmediği için durum bu türlü. Önümüzdeki devirde daha fazla tatbikat, askeri gerginlik, Asya’da savunma bütçelerinin arttırıldığını göreceğiz, Tayvan daha fazla gündeme gelecek.”
‘Amerika’da Tayvan konusunda Kongre inisiyatif aldı’
Tayvan önderinin ABD’ye ‘transit ziyaretinde’ Temsilciler Meclisi Lideri McCarthy ile görüşmesi, bir ABD Kongre heyetinin Tayvan ziyareti ve akabinde gelen Macron ziyareti eşliğinde ABD ve Çin’in karşılıklı tatbikatlarına atıf yapan Dr. Adıbelli, tansiyonun devam edeceği görüşünde. Adıbelli, bunda Tayvan sıkıntısının artık Biden idaresinin de denetiminden çıkıp Kongre’ye mal olmasının rolüne dikkat çekti:
“Tayvan için bir şanssızlık mıdır? Tayvan, o denli bir çaba alanına düştü ki aslında, Tayvan olduğu için değil, Amerika karşısındaki dinamikler yüzünden, güçler istikrarında kıymetli bir stratejik patlama merkezi görülüyor. Tahminen öbür bir vakit Filipinler olacaktı. Tayvan, Filipinler üzere değil çok tehlikeli bir kumar. Zira yeni üstün güç Çin’e ilişkin. Tayvan ile ilgili bir atak yaptığınızda Çin’den karşılık alıyorsunuz. Tsai Ing Wen, bir Güney Amerika ülkelerine ziyarete çıktı ve Amerika’da mola verdi. Temsilciler Meclisi Lideri Kevin McCarthy ile bir ortaya geldi. Daha sürprizi, eşzamanlı olarak Kongre üyelerinin bir kısmı Tayvan Adası’na ziyarette bulundu. Dış bağlantılar komitesi gitti. Bir taraftan da eski Tayvan Cumhurbaşkanı Ma birinci sefer Çin’i ziyaret etti. Bir baktık Macron orada. Tayvan başkanının ziyaretinde McCarthy, ‘Amerika’nın Tayvan’a takviyesi sarsılmaz, birbirimizde takviye devam edecek’ dedi. Tayvan önderi de ‘Birlikte olduğumuzda daha da güçlüyüz’ dedi. Çin misilleme yapacağını söyledi lakin anlık bir şey yapmadı. Zira Macron ziyareti devam ediyordu. Macron döndükten sonra tatbikat başladı. Artık Amerika’da şu tartışılıyor. Tayvan konusunda Kongre inisyatif aldı. Pelosi, Kongre üyeleri gitti, McCarthy başkanını kabul etti. Beyaz Saray’ın elinden çıkmış üzere. Bu, Biden idaresinde rahatsızlık yaratan bir durum. Denetimi kaybettiği andan itibaren Çin ile mümkün bir çatışmaya yer hazırlayacak bir durum.”
‘Kuzey Kore konusunda o garantiyi veremeyiz’
Bölgede askeri tatbikatların süreceğini Çin’in milletlerarası hukuk çerçevesinde hareket ettiğini belirten Adıbelli, tıpkı şeyin Kuzey Kore için garantisinin olmadığını lisana getirdi:
“Askeri tatbikatlar daha evvel de oldu ve devam edecek. Çin’in buna nasıl karşılık vereceği kıymetli. Çin’den öte Kuzey Kore nasıl yanıt verecek? En son denizaltı drone denemesi yaptılar. Öbür denemeleri de olacak. Asya-Pasifik’te bu tatbikat bilhassa Japonya-Amerika-Güney Kore üçgeni içindeyse Çin’den evvel muhattap Kuzey Kore’ye de bakılması gerek. Nihayetinde Çin memleketler arası hukuk kuralları içinde hareket ediyor. Fakat Kuzey Kore konusunda o garantiyi veremeyiz.”
‘Çin karşısında Kissinger görmek istiyor ama…’
Blinken’in ‘meteoroloji balonu vurulması’ olayı sonrası iptal ettiği Çin ziyaretini anımsatan Adıbelli, ABD’nin dış siyaset grubunun zayıflığına dikkat çekti. Adıbelli’ye nazaran artık ziyaret gerçekleşse de değeri yok zira Çin ‘açık cephe almış’ durumda ve kendi ‘güç dengesini’ oluşturuyor:
“ABD’nin son iki idaresi Trump ve Biden takım manasında fiyasko. Dışişleri konusunda çok zayıflar. Blinken’ın gidip gelmesi kıymetli değil. Çin biraz da filozofça altyapısı olan, buna paha bir muhatap istiyor. Karşısında bir Kissinger görmek istiyor. Çin ile Amerika ortasındaki gerginlikleri isimler olsaydı bence Blinken’in Çin ziyareti iptal edilmezdi. Elinizdeki külliyat da kıymetli. Blinken, Çin ile olan işlere ne kadar hakim, bu kıymetli. Etrafındaki isimler de Çin’e aşina isimler değil. Hasebiyle bu ziyareti yapması artık bir şey söz etmiyor. Zira o köprünün altından çok sular aktı. Çin 6 ay evvelki Çin değil. O Bali tepesinde el sıkıştığınız Çin değil, ortadaki inanç sarsıldı. Artık Çin de bunu kabullendi. Sahiden bir bloklaşma var. ‘ABD’ye karşı bir tehdidim, o da bana karşı bir tehdit’; son birkaç ayki telaffuzlar, Çin basınında çıkan değerlendirmeler daima bu tarafta. Çin evvelden daima bunları göz arkası edip barış eli uzatıyordu. Artık bundan sonra Çin açık cephe almış vaziyette. Kendi güç istikrarını tekrar oluşturma ismine Macron ile kaç saat vakit geçirdiler.”
‘Pekin’e AUKUS tarafından dışlanmış bir Fransa gitti’
Adıbelli, Fransa Cumhurbaşkanı için ‘ABD’nin iletisini iletecek’ denilmesine rağmen Macron’un ABD ve Britanya’nın AUKUS’tan dışlanmış ülkenin önderi olarak Pekin’e gittiği görüşünde. Macron’un dönüşte verdiği bildirilere da dikkat çekerken, bunun ‘NATO’nun beyin mevti gerçekleşti’ çıkışından daha ötede bir meydan okuma teşkil ettiği değerlendirmesinde bulundu:
“Macron giderken, ‘Amerika’nın bildirisini iletecek’ dediler. Hayır giderken ileti götürmeyecek. Oraya AUKUS tarafından dışlanmış bir Fransa gidiyor. Oradan Amerika’ya bir meydan okuma yaptı. O beyanatta gördük. Macron, ‘AB olarak 3. kutup olmalıydık’ dedi. Bu, ‘Ben Amerika ve İngiltere’nin oluşturduğu blokta yokum’ demek. Şayet imkan olursa, Fransa stratejik özerklik üzerinden yeni bir istikrar de kendi kuracak. Macron, ‘Tayvan, Avrupa’nın sıkıntısı değil, bize ne?’ diyor. Bu, ‘Ukrayna bizim sorunumuz değil, Avrupa ilgilensin’ diyen Cumhuriyetçilere bir karşılıktı aslında. Moskova bildirisinin en yenisini Lavrov, Ankara’da yaptı, ‘Yeni bir dünya tertibine muhtaçlığımız var’ dedi. Lavrov’un Ankara’daki basın toplantısında birinci sefer bu kadar net formda Rusya’nın Dışişleri Bakanı, ‘Yeni dünya tertibinin kurulması lazım’ diye ileti verdi. Bütün bunların ışığı altında geri adım atılmaz. Ok yaydan çıktı. Von der Leyen, Çin’e parmak sallarken Macron ‘bambaşka bir şey konuştuk’ dedi. Macron’un problemi, ‘Eğer ABD ve İngiltere beni Asya-Pasifik’te yanına almıyorsa ben de Çin, Hindistan, Rusya üçlüsünün yanında yer alırım’ diyor. Zira Fransa’nın deniz çok toprakları Asya-Pasifik’te. Fransa, Asya-Pasifik’e çok yabancı bir ülke değil. Münasebetiyle Asya-Pasifik’te oluşan güçler istikrarında Fransa da Çin’in bulunduğu bölgeye gerçek süratle yanaşıyor. AB’ye de şu tavsiyede bulunuyor, ‘Gelin 3. Kutup olalım. Ticaretimize bakalım’ diyor. Amerika bizi kullanıyor, bağımlı devlet haline getiriyor diyor. ‘NATO’nun beyin vefatı gerçekleşti’ demekten öte inanılmaz bir meydan okuma olarak gördüm. Fransa, Çin’den meydan okuyacak demiştim. Orada yapmadı lakin geldiğinde meydan okudu.”
‘Amerika canı sıkıldı mı dolar üzerinden yaptırımı başlatıyor’
Asya’da Malezya’nın lisana getirdiği ‘Asya Para Fonu’na atıf yapan Adıbelli, bunun üzere doları aşacak başka teşebbüslere dikkat çekti. Adıbelli’ye nazaran, Asya yüzyılı salt retorik değil ekonomik temelli. Adıbelli, ABD’nin ‘canı sıkıldı mı’ dolar üzerinden ‘yaptırım savaşı başlatmasının’ tesirlerine dikkat çekti:
“Asya’nın yüzyılı yalnızca retorik değil ekonomik olarak yükseldiği için herkes orada. Malezya Başbakanı da Çin ziyaretinde ‘Kendi para fonumuzu kuralım’ dedi. ‘Amerikan hegemonyasına ve dolarına bağlı kalmayalım’ demek bu. Amerika canı sıkıldı mı dolar üzerinden yaptırımı başlatıyor. Buna bir reaksiyon olarak dünya ülkeleri harekete geçtiler. Avrasya doları üzere bir ortak para ünitesi olabilir. BRICS’te bununla ilgili bir çalışma olduğu bilgisi var. Asya Para Fonu, Asya doları üzere milletlerarası ticarette geçen yeni bir yapının sistemi kuruluyor. Bir dünya sistemi evvel ekonomik düzenle gelir. Onun için ABD, Marshall planıyla Avrupa’yı yapılandırdı. Ondan sonra kendi liberal ekonomik nizamını kurdu. Yeni bir dünya nizamından bahsedeceksek evvel iktisat sistemi kurulmalı. Bu gelişmelerin hepsi onun sancısı. Asya para fonu dendi, merkez bankası dendi; bunların hepsi toplandığında Asya’nın yeni ekonomik nizamı ve üzerinde de siyasi, askeri, kültürel her alanda yeni dünya sistemi kurulacak. Bu 10 yıl öncesi için ütopyaydı fakat bugün gelinen noktada bunun o denli olmadığını görüyoruz. Biden’ın Japonya ziyaretinde Hint-Pasifik iktisat çerçevesi diye bir tertip kurma ismine projeyi hayata soktu. Amerika daha evvel davrandı. Burada yalnızca Medeniyetler Çatışması üzere tertiplerin çatıştığı yeni bir süreç var.”
‘Dünyanın yeni güç nizamı Asya-Pasifik’te belirlenecek’
“Batı artık emekli oldu, artık sıra Asya-Pasifik’te” diyen Adıbelli, bu noktada evvel Ukrayna’daki çatışmanın bitmesinin gerekeceği değerlendirmesinde bulundu:
“Çin, Rusya ve öteki ülkeler daima bir arada kendi ekonomik, kültürel, askeri, siyasal tertibiyle Asya-Pasifik’te yer almaya çalışıyor. Demek ki bu dünyanın yeni güç sistemi Asya-Pasifik’te belirlenecek. Asya-Pasifik bugüne kadar çok sessiz, sakin, barışçıldı. Buna alıştığımız için orada Batı’daki yaşanan rekabeti görünce şaşırıyorlar. Lakin Batı artık emekli oldu, artık sıra Asya-Pasifik’te. Bütün o güç gayretlerini orada göreceğiz. Bu noktada Ukrayna savaşının bitmesi gerekiyor. Onun geleceği de Asya Pasifik’teki süreci etkileyecek. Avrupa’nın bir kısmı dayanak veriyor üzere. Von der Leyen’in Zelenskiy ile telefon görüşmesi yapılması baskısı. Çin’in de vakti geldiğinde biz karar veririz demesi. Onun için altı ay evvelki Çin yok. Artık oyunun kurallarını Çin koyuyor. Blinken’ın da ne vakit Pekin’e geleceğine Çin karar verecek.”
Yorumlar kapalı.