Gülsen Solaker
Kahramanmaraş sarsıntılarından çok sayıda taşınmaz kültürel varlık da etkilenirken, özellikle Antakya’da yıkımın büyük olduğu ve özel mülkiyetteki kültür varlıklarının devlet tarafından restore edilebilmesi için gerekli mevzuat değişikliklerinin yapılması gerektiğine dikkat çekiliyor.
Depremlerden etkilenen bölgelerde incelemelerde bulunan CHP Ankara Milletvekili Nihat Yeşil, CHP İstanbul Milletvekili Akif Hamzaçebi ile CHP Elazığ Milletvekili Gürsel Erol deprem bölgelerindeki taşınmaz kültürel varlıkların durumu ve yıkılanların onarılması ile ilgili bir rapor hazırladı.
Rapora nazaran zelzele bölgesinde 29 müze ve bu müzelerde sergilenen yüz binlerce eser bulunuyor. Buna ek olarak dünyaca tanınan Göbeklitepe, Karahantepe üzere yerler, antik kentler ve ören yerleri de bu vilayetlerde yer alıyor.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünden alınan bilgiler, yetkililerin yaptığı açıklamalar ve yerinde yapılan incelemelere nazaran zelzeleden etkilenen vilayetlerden Gaziantep, Şanlıurfa, Kilis, Osmaniye, Diyarbakır ve Adana’daki müzelerde rastgele bir hasar bulunmuyor.
Kahramanmaraş, Elbistan, Adıyaman, Malatya müzelerinde ise küçük çatlaklar dışında büyük bir hasar oluşmadığı, müzelerde yer alan yapıtlarda de önemli bir hasar tespit edilmediği belirtiliyor.
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Ersoy da “Hatay Kültürel Mirasını Yaşatma Projesi” kapsamında son yaptığı açıklamada enkaz altındaki kültürel varlıkları ortaya çıkaracaklarını ve müdafaa altına alacaklarını belirtmişti.
Antakya’daki yıkımın boyutu büyük
Ancak durum Hatay ve bilhassa de Hatay’ın merkez ilçesi Antakya için daha olumsuz.
Depremden etkilenen birçok vilayetteki taşınmaz kültürel varlıklarda ve müzelerde büyük yıkım olmadığının söz edildiği raporda, buna karşılık Hatay’daki yıkımın büyüklüğüne işaret ediliyor.
“Antakya’nın şahsen kendisi bir müze ve bir kültürel varlık” tespitinde bulunularak, Hatay İli ve etrafında ve çoğunluğu Antakya merkezinde bulunan toplam 1.099 daimî yapı, anıtsal ve sivil mimarlık örneği niteliğindeki tescilli kültür varlığı yapıları ile ilgili özel bir çalışma yapılmasının gerekli olduğu kaydediliyor.
Hatay’da 800 civarında tescilli kültür varlığı bulunuyor ve Antakya’nın sembolü denilebilecek Habib-i Neccar Camii, Hatay Meclis Binası, Hatay Kent Müzesi, Antakya’nın karakteristik yapılarının sağlı sollu dizildiği birçok dini ve sivil mimarlık örneği tescilli yapının bulunduğu tarihi Kurtuluş Caddesi sarsıntıdan önemli biçimde ziyan görmüş durumda. Buna ek olarak 16’ncı yüzyılda inşa edilen Tarihi Ulu Cami ise büsbütün yıkılmış durumda.
Özel mülkiyetteki varlıklar nasıl onarılacak?
Taşınmaz kültürel varlıklardan yıkıma uğrayan ve restore edilebilecek olanlar için nasıl bir yol izleneceği de kıymetli bir husus.
Raporda zelzelede hasar gören kültür varlıklarının kıymetli bir kısmının kamunun mülkiyetinde olmakla birlikte bilhassa Antakya’daki kıymetli bir kısmının özel mülkiyette olduğu belirtiliyor ve özel mülkiyete mevzu kültür varlıklarının mevcut mevzuata nazaran devlet tarafından restore edilemediği hatırlatılıyor.
Bu varlıkların sahipleri tarafından restore edilmesinin ise yaşanan büyük yıkımın birebir vakitte bir ekonomik yıkım olduğu dikkate alındığında mümkün olmadığı belirtilerek, “Bu nedenle özel mülkiyetteki kültür varlıklarının da devlet tarafından restore edilebilmesi için gerekli mevzuat değişikliği yapılmalıdır” teklifinde bulunuluyor.
Bu onarımın sahipleri tarafından yapılmak istenilmesi halinde devletin karşılıksız yahut uygun koşullarda fon takviyesi ile teknik dayanak sağlaması da bir öbür teklif.
Kültürel varlıkların korunması için daima bakım
Bu ortada raporda dikkat çekilen bir öteki konu da yakın tarihlerde tamirat görmüş pek çok anıt yapıtın zelzelenin yıkıcı tesirine dayanamaması.
Sivil mimarlık yapıtlarının yıllara dayalı ihmal ve bakımsızlık nedeniyle zelzeleye daha kırılgan biçimde yakalandığına ve bu nedenle büyük yıkımlar meydana geldiğine işaret edilerek, “Bu durum kültür varlıklarının korunmasında ‘sürekli bakımın’ kıymetini bir sefer daha göstermektedir” deniliyor.
Bütçe muhtaçlığı nasıl karşılanabilir?
Deprem bölgesindeki taşınmaz kültür varlıklarından hasar görenlerin hızla restore edilebilmesi için de birtakım tekliflerde bulunuluyor.
Gerekli bütçenin nasıl karşılanabileceği ile ilgili önerilen yolun ayrıntıları ise raporda şöyle aktarılıyor:
“Kültür ve Turizm Bakanlığı bütçesinde yer alan emlak vergilerinden yüzde 10 nispetinde alınan katkı hisseleri, müze ve ören yerlerinden elde edilen gelirler, RTÜK gelirleri, Ulusal Piyango, at yarışları, baht oyunları ve trafik cezalarından elde edilen gelirlerin muhakkak bir kısmı ile zelzeleden etkilenen vilayetlere yapılacak olan uçuşlar için düzenlenen biletlerden elde edilen KDV hasılatı taşınmaz kültür varlıklarının tamir ve onarımına tahsis edilmelidir.”
Bununla birlikte kâfi bütçe oluşturulamaması durumunda milletlerarası kuruluşlardan kaynak temin edilebileceği ve merkezi bütçeden transfer yapılması için ek bütçe yasa teklifi hazırlanabileceği da belirtiliyor.
Yorumlar kapalı.