6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli sarsıntılardan etkilenen vilayetlerden Şanlıurfa, Adıyaman ve Malatya’da tesirli olan sağanak yağış sele yol açtı. Şanlıurfa ve Adıyaman’da şimdiye kadar 15 kişi hayatını kaybetti. Çok sayıda kişi hala kayıp. Diyarbakır’da da yağışın tesirinin hissedildiği aktarılıyor. Bölgede yağışın neden bu kadar büyük bir hasara yol açtığını uzmanlara sorduk.
Son 48 saatte, başta Şanlıurfa ve Adıyaman olmak üzere zelzele bölgesindeki birçok vilayette olağanın üzerinde yağış tesirli oldu.
Şanlıurfa Valisi Salih Ayhan‘ın açıklamasına nazaran kente 6 ayda düşen ortalama yağış ölçüsü iki günde düştü. Yağıştan etkilenen vilayetlerde birçok çadır kent tahliye edildi.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü 13 Mart’ta yaptığı duyuruda Güneydoğu Anadolu’da ve Doğu Anadolu’nun batısında çok kuvvetli ve şiddetli yağışların tesirli olacağını öngörerek direkt AFAD’ı ve Malatya, Elazığ, Adıyaman, Diyarbakır, Şanlıurfa, Mardin, Gaziantep ve Kilis Valiliklerini uyarmıştı. Yani bölgede yağış olacağı biliniyordu.
BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan uzmanlar, kent planlamalarındaki yanlış kararlar, altyapıda kusur ve ihmaller ve afet sonrası idarede hazırlıksızlıklar yüzünden bu tabiat olayının bir felakete dönüştüğünü söylüyor.
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Kent Plancıları Odası Ankara Şubesi İdare Konseyi Lideri Ceren İlter, yer üstü ve yer altı su kaynaklarının güçlü olduğu Şanlıurfa’da öne çıkan değerli meselelerden bir adedinin dere yataklarının üstlerinin kapatılması ya da etraflarına yapılaşma müsaadesi verilmesi olduğunu söylüyor.
Şehirde tesirli olan sel sularının betonlaşma yüzünden toprağa karışamadığını paylaşan İlter, geçmişte dere yataklarını dikkate alan yapılaşma formüllerinin bugünlerde bu su alanlarını büsbütün göz gerisi ettiğini belirtiyor:
“Son yıllarda kurumuş dere yatakları bir daha hiç yağış olmayacakmışçasına üstleri kapatılmış. Lakin hepsi şu an akıyor ve taşmış vaziyette. Derelerin, köprülerin altı tıkanıyor ve sular artık tüm kent merkezine yayılıyor. Birebir vakitte kentin çeperlerinde tarım topraklarına hakikat çok süratli bir yapılaşma da var. Mantar üzere çoğalıyor ve çok kıymetli tarım toprakları yok ediliyor.”
Uzmanlar Şanlıurfa’da selden etkilenen kimi kritik kamusal hizmet yapılarına da dikkat çekiyor. Yağışın tesirli olduğu birinci gece, ağır bakım ünitesine su basan Şanlıurfa Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde tedavi gören hastaların tahliye edilmesi gerekti.
Hastanenin birinci derece tarım yeri üzerine inşa edildiğini söyleyen Kent Plancıları Odası Şanlıurfa Vilayet Temsilcisi Mehmet Selim Açar, “Yaşanan sel olayı büsbütün kusurlu, bilim ve teknikten uzak kentleşme projelerinin sonucu. Yanlış yerlerde yapılaşmaya müsaade verildi. Sel sularının gideceği alanlar betonla dolduruldu ve artık tabiat intikamını alıyor” diyor.
Öte yandan, bir tanesi Haleplibahçe’de dere yatağının yanı başında heyeti olan, toplamda iki alışveriş merkezinin sular altında kaldığı aktarılıyor.
Bölgedeki altyapı meseleleri ne?
Bölgedeki TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) temsilcileri, dere yatakları üzerine inşa edilen yapılar, dolgu yollar ve kavşaklarda altyapı sıkıntılarına ve bilhassa drenaj kanallarının yetersizliğine ve bakımsızlığına dikkat çekiyor. Uzmanlar, bu bölgelerde mazgallar ve rögarların taştığını, yanlışsız materyalin seçilmediğini, uygun çapta tahliye borularının kullanılmadığını ve sel sularının akışını değiştirebilecek sistemlerin yetersizliğini lisana getiriyor.
Şanlurfa kent merkezindeki Abide Kavşağı’ndaki alt geçidin yağışın tesiriyle büsbütün suyla dolmasının akabinde kavşakta sıkışan iki kişi hayatını haybetti. 6 kişinin sel sularına kapıldığı düşünülüyor. Uzmanlar bu kavşağın kurumuş bir dere yatağı üzerine yapıldığını ve gerekli drenaj altyapısının olmadığı için tıkanma yaşandığını söylüyor.
Aynı vakitte Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi tarafından ihalesi yapılan kavşağın Ulaşım Master Planı olmadan yapıldığını söyleyen Kent Plancıları Odası Şanlıurfa Vilayet Temsilcisi Mehmet Selim Açar, Nisan 2022’de yaptığı bir açıklamada, “Ulaşım Master planı olmadan bu çeşit büyük yatırım isteyen ulaşım projelerinin yapılması uygun da değil yanlışsız da değil” dedi.
Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi’nin ise Ekim 2022’de web sitesinde yaptığı duyuruda, Ulaşım Master Planı’nın çalışmalarının sürdüğü belirtildi ve “fizibilite raporunun hazırlanması, köprülü kavşak ön projelerinin hazırlanması, toplu taşıma sistemi rehabilitasyonu, aksiyon planının hazırlanması, otopark gereksinimlerinin belirlenmesi ve imali üzere çalışmalar yürütülüyor” tabirlerine yer verildi.
Öte yandan Şanlıurfa’nın Tandoğan Mahallesi’ndeki bir binanın bodrum katındaki dairede 5 kişinin cansız vücuduna ulaşıldığı bildirildi.
Bunun yalıtımla ilgili bir sorun olduğunu söyleyen İMO Diyarbakır Şube Lideri Mahsum Çiya Korkmaz, binanın etrafına drenaj boruları ve toprağın suyu çekmesine yol açacak altyapının yapılmadığı takdirde suyun binaya girmesinin olağan olduğunu belirtiyor. Korkmaz birebir vakitte bölgedeki asfalt yolların imaline dikkat çekiyor:
“Urfa-Hilvan karayolunda asfaltın ikiye ayrıldığını görüyoruz. Bu alttaki dolguyla alakalı. Demek ki dolgunun altı boş, gereğince sıkıştırılmamış yahut kâfi drenaj boruları eklenmemiş ve var olan boruların bakımı yapılmamış. Bir asfalt yol yapılırken bütün bunların hesaba katılması gerekir.”
Altyapıda neden bu tıp sıkıntıların yaşandığına dair Korkmaz, “Bunlar kamusal yarar gözetmeden yapılmış altyapılar. Bu facia büsbütün tedbirsizlikle alakalı. Tabiat olaylarını faciaya dönüştüren şey bu tıp ihmalkarlıklar” diyor.
Şehir Plancıları Odası Ankara Şubesi İdare Şurası Lideri Ceren İlter ise, “Bunun en büyük sebebi rant odaklı planlama, her şeyi kâra dönüştürme gayesi güdülmesi” diyor.
Uzmanlar, merkezi planlama yaklaşımı yüzünden yereldeki meslek örgütlerine istişareden ve onlardan teknik bilgi almadan projelerin yürütüldüğünü belirtiyor.
‘Adıyaman’da çadırlar su altında’
Adıyaman’ın tarım topraklarına üzerine kurulduğunu söyleyen uzmanlar, bu toprakları besleyen ve kente dikey istikametten su sağlayan dere akslarının yağışla sık sık taştığını ve yerleşim alanlarında sel olaylarının yaşandığını belirtiyor.
Bugün yaşanan selin, insanların sarsıntıdan sonra kaldığı çadırların su altında kalmasıyla gündeme geldiğini söyleyen TMMOB Kent Plancıları Odası Adıyaman Temsilcisi Mehmet Ali Adıyaman, “Belediye bu süreksiz çadırları kurarken kent merkezi içerisinde, park alanlarını ve boş yerleri tercih etti. Fakat şiddetli yağışlarla dikey biçimde kent merkezine akan su direkt çadırlara ulaştı. Bütün çadırlar su altında kaldı ” diyor.
Sel olaylarına karşı birtakım tedbirler alınabileceğini düşünen Adıyaman, kentte daha evvel belediyenin, yağmur sularının aşağı tarafta inmesini engelleyecek ve su çizgilerinin derelerle buluşmadan direkt kanallarla birleşip içme suyu çizgisine yönlendirilmesini sağlayacak bir proje üzerinde çalıştığını lakin bunun şimdi hayata geçirilemediğini söylüyor.
Çadır kentler neden su altında kaldı?
Şanlıurfa ve Adıyaman’ın yanı sıra Diyarbakır’da da birçok kişinin süreksiz olarak kaldığı çadır kentlerin selden etkilendiği aktarılıyor. Bölgede kontrolsüzlük ve denetimsizlik yaşandığını söyleyen uzmanlar bunun nedeninin olağan kurallarda sert taban üzerine kurulması gereken çadır kentlerin zelzele bölgelerinde plansız bir formda park alanlarına ve boş topraklara, toprak taban üzerine ve yere yakın formda kurulması olduğunu söylüyor.
Halk Sıhhati Uzmanı ve Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyasetler Merkezi İklim Çalışmaları Koordinatörü Dr. Ümit Şahin, “Türk Tabipleri Birliği (TTB) olarak raporlarımızda yağışla bu çadır kentlerde hayatın zorlaşacağını ve çamur içinde kalacaklarını yazmıştık. Birincil kural, çadır kentin toprak üzerine kurulmaması. Bölgede 15 çadır kent gezdiysem tahminen iki tanesi bu kurala uyuyordu. Kuru havada bir şey olmazmış üzere geliyor lakin yağış olduğunda yaşanmaz hale geliyor” diyor ve devam ediyor:
“Deprem bölgesi olduğu bilinen bu yerlerde aksiyon planlarının olması gerekir, çadır kentlerin kurulacağı yerlerin öngörülmesi, hatta altyapılarının büyük ölçekte evvelden hazır olması gerekirdi.”
Diyarbakır’da kurulan çadır kentleri ziyaret eden İMO Diyarbakır Şube Sekreteri Ejder Akcan ise çadırların neredeyse tamamının Dicle Irmağı yakınına kurulduğunu, su aldıkları için büyük bir kısmının tahliye edildiğini ve insanların süreksiz olarak kapalı spor salonlarına yerleştirileceğini söylüyor. Şiddetli yağış olacağı uyarısı üzerine çadır kentlerde kalanlara yönelik bir hazırlık yapılıp yapılmadığı sorusuna cevap olarak Adıyaman Valiliği toplumsal medya hesabından yaptığı paylaşımda şunları kaydetti:
“İlimizde metrekareye yaklaşık 100 kilogram yağmur yağacağı istikametinde Meteorolojiden gelen ikaz üzerine AFAD, Emniyet, Jandarma ve Askeri kurumlarımız başta olmak üzere vilayetimizdeki tüm kurumların Valiliğimiz koordinesindeki çalışmaları ile, riskli çadır alanlarında taban düzeltmesi ve gözetici önlemlerle ilgili çalışmalar yapılmış olup bu çalışmanın kâfi olmaması ihtimali bulunan çadırlarda kalan vatandaşlarımızın gönüllülük temeline nazaran yurtlara nakli gerçekleştirilmiştir.”
Şanlıurfa Valiliği de, “Yaşanması beklenen sel, su baskını, yıldırım ve ulaşımda aksamalara karşı vatandaşlarımızın dikkatli ve önlemli olmaları gerekmektedir” dedi.
AFAD, BBC Türkçe’nin beklenen yağış için yapılan hazırlıklar ve çadır kentlerin heyetim alanlarına ait sorularını yanıtlamadı.
Kuraklıktan sonra neden sel oldu?
Uzmanlar, her daim var olan kuraklık ve sel olaylarının iklim değişikliğinin tesiriyle şiddetlendiğini ve sıklaştığını söylüyor. Türkiye’nin aylardır ağır bir kuraklığın içinde olduğunu hatırlatan Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyasetler Merkezi İklim Çalışmaları Koordinatörü Şahin, “İklim krizinin en tipik manzaralarından bir tanesi uzun süren kuraklıkların akabinde gelen şiddetler yağışlar” diyor.
“İklim krizi bu tıp beklenmedik vakitlerde hiç beklenmedik yağışların sıklığının artmasına ve daha şiddetli hale gelmesine neden oluyor. Yağış nizamı bozulduğu için tıpkı bölgede uzun süren kuraklıkların akabinde çok kısa süren ve çok şiddetli yağış ve sel olayları çok ülkede görülen bir şey. Bu yaşadığımız da buna benziyor” diye konuşan Şahin bundan sonra yaşanabilecek iklim olaylarına ait şunları söylüyor:
“Büyük ihtimalle kuraklık ve su sorunu yaşanabilir. Esasen bölgede sağlıklı ve kâfi içme suyu temininde sorun yaşanıyor, bölgeye su tankerlerle taşınıyor. Başka taraftan tekrar sel de olabilir. Önümüzdeki süreçte ne olacağını bilemeyiz. fakat kıymetli olan bunlar olacakmış üzere önden planlama yapılması.”
TIKLAYIN I Sel felaketinde hayatını kaybedenlerin sayısı 16’ya yükseldi
Yorumlar kapalı.