ABD idaresinin öncülüğünü yaptığı Batı, Ukrayna çatışması üzerinden açtığı yaptırım savaşı ve ekonomik kıskaçla Rusya Federasyonu’na diz çöktürememişken, Batı’da yüksek faiz, yüksek enflasyon sarmalı eşliğinde tartışmalar ağırlaşıyor. Tıpkı biçimde doların rezerv para ünitesi olarak sorgulandığı bir süreç de tetiklenmiş görünüyor. Geçtiğimiz iki hafta içinde Çin’i odağına alan diplomasi tipinde dikkat cazibeli gelişmelerden birisi de bu oldu. Fransa Cumhurbaşkanı’nın nisan başındaki Pekin ziyaretinde ‘Avrupa’nın ABD dolarının ülke dışı hakimiyetine bağımlılığını azaltması gerektiği’ ve bunun ‘vasallık yarattığı’ saptamalarına geçen hafta sonu Çin’de üst seviyede ağırlanan Brezilya Devlet Lideri Lula da Silva’nın ‘doları sorgulayan’ çıkışları eklendi. Lula açıkça BRICS para ünitesi davetinde bulunurken, IMF’ye alternatif yapı yaratılması ve doları devre dışı bırakacak ticaret sistemleri tesis edilmesini önerdi.
Küresel seviyede doların hegemonyasında şimdi bir azalma olmasa bile pek çok ülkenin alternatiflere yöneldiği artık ABD ve Avrupalı yetkililer tarafından da teslim ediliyor.
ABD Hazine Bakanı Yellen, Rusya’ya karşı yaptırımlar ve ‘doların silaha dönüştürülmesinin’ doların hegemonyasının zayıflaması riski getirdiğini kabul ederken, bunu şartlara uygun kullanmaya çalıştıklarını söyledi. Avrupa Merkez Bankası Lideri Lagarde ise kimi ülkelerin ticarette alternatif para ünitesi arayışlarının dolar veyahut Euro için yakın vakitte hakimiyet kaybına işaret etmediğini söylese de “Ancak bu gelişmeler, memleketler arası para ünitesi statüsünün artık hafife alınmaması gerektiğini öne sürüyor” dedi. Lagarde, ‘çok kutuplu bir dünya görülebileceğini ve yeni ticaret modellerinin ödemeler ve milletlerarası döviz rezervleri için sonuçları olabileceğini’ de ekledi. Eski ABD Hazine Bakanı Lawrence Summers “Bretton Woods sistemi dünya çapında değerli sonuçlar getirmezse önemli problemler doğacak ve alternatifler sunulacak” vurgusu yaptı.
Bu husustaki tartışmaları Cumhuriyet gazetesi müellifi Mehmet Ali Güller ile konuştuk.
‘Niye Fransa ve Brezilya doları gaye alan açıklamalar yapıyorlar?’
Mehmet Ali Güller’e nazaran, son devirde Çin başşehrine yapılan tüm ziyaretlerde ‘dolarsızlaşma’ öne çıkıyor. Macron’un Pekin ziyareti sonrası açıklamalarının bir kısmının da bu hususta olduğuna işaret eden Güller, benzeri açıklamaların Brezilya başkanı Lula’dan da gelmesine dikkat çekti. Biri Batı’dan başkası Global Güney’den iki ülkenin bağımlılıktan dolayı ‘canlarının yandığını’ söyleyen Güller, Fransız sermayesi sınıfının da AUKUS ile ‘kazık yediğini’ anımsattı:
“Son periyotta yapılan tüm ziyaretlerde merkezi ileti dolarsızlaşma denilen kavram. Daha evvel Macron, Çin’i ziyaret etti, dönüş yolunda Politico’ya yaptığı Batı kampında büyük reaksiyon gören açıklamalarından biri dolarla ilgiliydi. Avrupa’nın dolara bağlılığı azaltması gerektiğini söyledi. Dolara bağımlılık sürerse Avrupa ya Amerika’nın vasalı olacaktı ya da dolardan özerkleşecekti, stratejik özerklik de kazanacaktı. Benzeri açıklamaları Lula da yaptı. O da BRICS para sistemi önerdi, IMF’ye alternatif bir yapı önerdi. Doları devre dışı bırakacak çeşitli ticaret sistemleri hedeflenmesi gerektiğini söyledi. Niçin Fransa ve Brezilya’da doları maksat alan açıklamalar yapıyorlar? Her iki ülke de Amerika’dan bağımlılığın koparılması gerektiğini düşünen devletler. Biri Batı kampı içinde biri global güney dediğimiz dünyanın içinde. İkisi de bağımlılıktan canı yanan ülkeler. Fransa’da kapitalist sermaye sınıfının canının yandığı durumlar da var, en son AUKUS’ta yaşamıştık. O hakim sınıf, öteki hakim sınıfın kazığını yemişti. Fransa’da kapitalist sermaye sınıfının canının yandığı durumlar da var, en son AUKUS’ta yaşamıştık. O hakim sınıf, öbür hakim sınıfın kazığını yemişti.”
‘Henüz doların saltanatı sürse de gelişmeleri gören Amerika da telaşı yaşıyor’
Emperyalist ABD’nin inşa ettiği istemin iki ana sütunundan birisinin siyasi güç, başkasının ise petro-dolar sistemi olduğunu vurgulayan Güller, artık çok kutupluluğun gelişmesiyle hegemonyanın zayıflamaya başladığına vurgu yaptı. Yalnızca Suudilerin değil Fransız TOTAL’in de Çin petrol şirketiyle alışverişte birinci sefer dolar dışı para kullanmasına işaret eden Güller, durumun şimdi doların saltanatını kaldıracak büyüklükte olmasa da ABD’nin şimdiden telaşa düştüğünü belirtti:
“Bu, emperyalist Amerika’nın inşa ettiği sistemi de anlamamızı sağlıyor. Emperyalist Amerika temelde iki ana sütunun üzerinde duruyor. Biri siyasi güç, bir oburu de petro-dolar sistemi. Petro-dolar sisteminin son devrinde Amerikan hegemonyasının zayıflaması ve çok kutupluluğun da gelişmesiyle birlikte zayıfladığı bir sürece giriyoruz. Petro-doların petrol boyutu da dolar boyutu da bir değişim getiriyor. Petrol boyutunun geçirdiği değişim OPEC+’ın Amerika’ya karşın beş ayda iki kere aldığı üretimi kısma kararı var. Bu bahiste Amerika’nın eski hazine bakan müsteşarının saptaması var; ‘Suudi Arabistan üzere OPEC+ ülkelerinin de öteki para ünitelerinde petrol satmaya karar vermesi, Amerikan ekonomik sisteminin çökmesi büyük bir felaket haline gelir. Zira soğuk savaş periyodu boyunca Amerika bu petro-dolar üzerinde ayakta duruyordu. Suudi Arabistan, Çin’e sattığı petrolü Yuan ile satmayı konuşuyor. Fransız TOTAL şirketiyle Çin petrol şirketi ortasındaki alışverişte birinci defa dolar dışı para kullanıldı. Bu Amerika’yı harikulade rahatsız ediyor. Şimdi doların saltanatını ortadan kaldıracak büyüklükte başka paraların devrede olduğu bir durum yok. Amerika da bunları görerek o telaşı yaşıyor.”
‘Ulusal paralarla ticaret eğilimi ve alternatif para üniteleriyle birlikte dolar daha da zayıflayacak’
Güller’e nazaran önümüzdeki süreçte zati başlamış olan ulusal paralarla ticaret eğilimi hızlanacak. Lula’nın işaret ettiği üzere yeni para üniteleriyle birlikte doların daha da zayıflayacağını belirten Güller, şimdiden pek çok Amerikalı yetkilinin bu durumun ABD iktisadına öteki birçok problemle birlikte risklerine işaret ettiklerini vurguladı:
“Önümüzdeki süreçte 10 yıldır başlamış olan ulusal paralarla ticaret eğilimi hızlanacak. Yalnızca ulusal paralar değil Lula’nın da önerdiği üzere BRICS para ünitesi üzere alternatif para üniteleri de ortaya çıkabilecek. Bunlar olduğu takdirde dolar daha da zayıflayacak. Şayet dolar zayıflarsa Amerika’nın rezerv para olma gücüyle kullandığı doları basabilme özelliği elinden alınmış olacak. Bu kere Amerika bastığı doları enflasyon ve öbür problemler olarak karşısında bulunacak. Amerika’nın GSYİH’sinin aşağı üst yüzde 125’ine ulaşmış bir borçluluğu var. Fakat Amerika açısından bu borçluluk o kadar kıymetli değil, dolar basıyor. Kendisine maliyeti yalnızca para karı, matbaa masrafları, boya vs. Lakin artık dolar rezerv para olma durumunu adım adım kaybetmeye başlarsa Amerika istediği üzere rahat rahat dolar basamayacak, temel düşünce var. Trump’tan tutun eski hazine bakanlarına kadar pek çok Amerikan idaresinde misyon almış isimler önemli risklerle karşı karşıya olduklarını söylüyorlar.”
‘Türkiye’de bu gereğince tartışılan bir bahis olmadı’
Güller ‘dolardan kaçma’ eğilimi tartışmalarının Avrupa’da da Ortadoğu’da ve hatta İsrail’de bile gündeme taşındığını ve yansımaları olduğunu anımsatırken, Türkiye’de bu hususun gereğince tartışılmamasına atıfta bulundu:
“Avrupa içinde de çeşitli isimler Atlantik kampını ilgilendiren bir sorun olduğu için bu hususa odaklanmış durumdalar. Türkiye’de bu gereğince tartışılan bir husus olmadı. Lakin Türkiye’nin de gündeminde olacak. Türkiye de ulusal paraları örneğin Rusya ile çeşitli başlıklarda yapılan ticaretlerde kullanma eğiliminde. Yalnızca BRICS ülkeleri Çin ve Rusya, Brezilya üzere ülkeler değil Asya ülkeleri, Suudi Arabistan, Türkiye üzere bölge kuvvetlerinin de adım adım ulusal paralar kullanma eğilimine girdiği bir süreç yaşıyoruz. Bu nedenle doların öngörülebilir tarihte önemli bir rezerv para olma tehdidi ile karşı karşıya olacaktır. Bu zati başladı. İsrail geçen yıl tarihinde birinci sefer merkez bankası rezervine yüzde 2.5 oranında yuan koydu. Bütün bu gelişmeleri dikkate aldığımızda önemli bir durum değişikliği var.”
‘Amerika’nın doları bir yaptırım silahı olarak kullanma gücü epeyce zayıflamış olacak’
Güller, doların zayıflamasıyla ABD idarelerinin yaptırım savaşları ve varlıklara ‘çökme’ dahil rezerv para ünitesini öteki ülkelere karşı silah olarak kullanamaz hale geleceğini vurguladı:
“Rusya’nın merkez bankası rezervlerindeki yaklaşık 300 milyar dolara ‘çökmüş’ bir Atlantik kampı durumu olmayacak. Amerika’nın doları bir yaptırım silahı olarak kullanma gücü hayli zayıflamış olacak. İstediği halde dolar manipülasyonları ile geçmişte ülkeleri devirebilecek biçimde birtakım finansal operasyonlar yapma aracı elinden alınmış olacak. Amerika borcu arttığı ve o borcu kapatmak için daha rahat dolar basamayacağı için biraz daha ayağını yorganına nazaran uzatmak zorunda kalacak. Doların egemenliği zayıfladıkça Amerikan hegemonyası daha da zayıflayacak. Amerikan hegemonyası zayıfladıkça çok kutupluluk daha da gelişecek. Bunlar ortasında gerçek orantı var.”
‘Kapitalizmin büyük derdi Davos’ta görüldü’
Güller, kapitalist sistemin 2008’de girdiği krizden çıkamaz hali eşliğinde büyük zahmetlerinin son Davos forumunda da görüldüğüne işaret etti:
“Zaten kapitalizmin 2008’de girdiği krizden çıkamadığı bir durum var. Pandemiyle bu daha da kökleşmiş oldu. Bu yıl dünyanın en zenginlerinin toplandığı Davos’ta, temel olarak şunlar üzerinde duruldu. ‘O kadar çok kar yaptık ki bir kısmını paylaşmazsak bu sistem üzerimize çökecek’ dendi. Bill Gates en zenginlerin servetlerinden bir ölçü dağıtması gerektiğini söyledi. Amerika’daki en güçlü 127 kişi, servetlerinin bir kısmından vazgeçmek zorunda kalma durumlarını ortaya koyan toplu bir mektup yazdılar. Yani kapitalizm açısından da sistem büyük bir badirede.
‘Çin ve Rusya önderleri ortak bildirilerinde ortaya koydular’
Güller, doların rezerv para olma halinin zayıflaması ve ticaret ile iktisadın merkezi olmuş Asya-Pasifik’te yeni para ünitesinin çıkmasının memleketler arası bağların mantalitesini değiştireceği görüşünde. Çin ve Rusya önderlerinin ortak bildirilerinde işaret ettikleri ‘uluslararası bağları demokratikleştirmek’ vurgusuna atıf yapan Güller, daha şimdiden IMF ve Dünya Bankasında ıslahat talepleri ile alternatif yeni yapılar eşliğinde işlerin değişmeye başladığının altını çizdi:
“Doların rezerv para olma durumunun zayıflaması ve bunun karşısında ticaret ve iktisadın yeni merkezi olarak Asya-Pasifik’te yeni bir para ünitesinin çıkacak olması dünyadaki ekonomik tabloyu baştan aşağı değiştirecektir. Ekonomik tablodaki değişiklik evvel kurumlara yansıyacaktır. Kurumlardan sonra da milletlerarası bağlantıların mantalitesini değiştirecektir. Bunu esasen Çin ile Rusya başkanları birlikte imzaladıkları ortak bildirilerde de milletlerarası alakaları demokratikleştirmek diye ortaya koyuyorlar. Memleketler arası kurumlarda gelişen dünyada Çin başta olmak üzere ülkelerin rolleri artmaya başladı. Çin’in liderliğinde BRICS başta olmak üzere gelişen dünya ülkeleri bu yapıların karşısına kendi yapılarını koymaya başladı. Bu kurumların içinde yüklerini artırması demekten kastımız şu, IMF ve Dünya Bankası içindeki rolleri artıyor. Çin son 10 yıldır Dünya Bankası’nı ıslahata zorlayan bir siyaset izliyordu. Amerika ise buna direniyordu. Fakat o denli bir nokta geldi ki geçen hafta Amerikan Hazine Bakanı Janet Yellen, Dünya Bankası için ıslahat davetinde bulunmak durumunda kaldı. IMF ve Dünya Bankası’nın karşısına Asya Altyapı Kalkınma ve BRICS Kalkınma Bankası üzere global güney, global doğu alternatiflerini koymaya başladı.”
‘Küresel güç gayretinin iktisat ve siyasete yansımasındaki somut tezahürleri karşımıza çıkıyor’
Güller, IMF ve Dünya Bankası’nın karşısında Asya Altyapı ve BRICS Kalkınma Bankası üzere yapıların çıkmasının yapısal bir nizam değişikliğinin adımları olduğunu vurguladı. Güller’e nazaran bütün bunların toplamı çok kutupluluk demek olacak:
Bu dünyada yapısal bir sistem değişikliğinin adımları aslında. Bütün bunların toplamı çok kutupluluk demek olacak. Kimilerinin argüman ettiği üzere çok kutuplulukta pazarlıkla durum değişikliğinin kabul edildiği bir durum yok. O denli bir şeyin olması İkinci Dünya Savaşı üzere bir savaş durumunun sonrasındaki tertipte olur. Şu mevcut tertipte bu pazarlıkla yapılan bir iş değil, global güç çabasının iktisat ve siyasete yansımasındaki somut tezahürü olarak karşımıza çıkıyor. Çin ve Fransız şirketlerin Yuan kullanımından Suudi Arabistan ve Çin ortasındaki petrol alışverişinde Yuan kullanılmasına, Rusya’nın Hindistan ve Türkiye ile kimi kalemlerde Ruble kullanmasına varan birtakım yeni işler, Singapur ve Malezya’nın kendi ortalarındaki ticarette ulusal paralarını kullanmak istemesi, Malezya Başbakanı’nın Asya Para Fonu kurulması üzere teklifler yapması toptan dünyadaki ekonomik esaslı bir değişikliğe başladığının işaretleri olarak okunmakta.”
‘BRICS, G7’yi geçti. Amerika’nın rahatsızlığının bir yanı bu’
Güller, üçü de BRICS’in kıymetli üyeleri olan Çin, Rusya ve Brezilya’nın yöneticilerin son periyottaki diplomatik trafiğine de atıfta bulundu. BRICS’in ekonomik faaliyet büyüklüğünde G7’yi geçtiğini anımsatan Güller, ABD’nin bir rahatsızlığının da bu olduğu görüşünde:
“Çin, Rusya ve Brezilya üç değerli büyük kuvvet. Son devirde BRICS içerisinde bu üçü ortasında diplomasi trafiği var. Lula, Çin’deydi, Brezilya’ya döndü. Lavrov, Brezilya’ya gitti. Çin Savunma Bakanı, Rusya’ya giderek Putin’le görüştü. Bu üçlünün ekonomik olarak esasen değerli ilgileri ve büyüklükleri var. BRICS’in ekonomik faaliyet büyüklüğü bir nevi muadili olan en güçlü yedili G7’ninkini geçmiş durumda. BRICS, G7’yi geçti. Amerika’yı bu kadar endişelendiren durum olarak söyleyelim. Brezilya başkanı Lula, Çin ile yeni bir mutabakat yapıyor. Çin ve Brezilya ticaretin tamamını Yuan’a geçirme kararı alıyorlar. Bu büyük bir ekonomik büyüklük demek. Geçen yılki iki ülkenin ticaret hacmi 170 küsur milyar dolardı. Bu büyüklükte bir paranın dolardan Yuan’a geçmesi çok değerli. Münasebetiyle Amerika’nın rahatsızlığının bir yanı bu.”
‘Lula’nın tekrar kıymetli bir aktör olması Amerika’yı rahatsız ediyor’
Güller, solu temsil eden Lula’nın Brezilya’da başkanlığa geri dönmesinin Latin Amerika’yı manipüle ederek kendisine bağımlı kılmaya alışkın olan ABD’yi ‘kalpten’ rahatsız ettiğinin altını çizdi:
“Lula, BRICS üyesi olarak Ukrayna üzere krizlerde bir barış kulübü manasına gelecek G20 gibisi bir model öneriyor. Bu da Amerika’yı rahatsız ediyor. Lula, solu temsil eden bir başkan olarak yine Güney Amerika’da ikinci sefer cumhurbaşkanlığına gelmiş olması zati Amerika’yı kalpten rahatsız ediyor. Zira Güney Amerika’da daima bir Bolivarlaşma rüzgarının karşısına Amerika’nın müdahale ederek ABD’ye bağımlı Bolsonaro üzere tiplerin tekrar iktidar yapılmaya çalışıldığı, birtakım ülkelerin kimi ülkelere karşı kullanılmaya çalışıldığı periyot oldu. Solun rüzgarının yükseldiği ve indiği durumlar var. Lula’nın tekrar buralarda kıymetli bir aktör olarak öne çıkması Amerika’yı rahatsız ediyor. Zira Brezilya, Güney Amerika’nın yalnızca coğrafik değil ekonomik olarak da dünyanın en büyük ülkesi. Brezilya’nın bir sol önder tarafından yönetiliyor olması Amerika açısından kuşkusuz kaygı veren bir durum.”
‘Brezilya tahterevallinin bu tarafına girdiğinde oyun değiştirici tesiri var’
BRICS para ünitesini tabloyu değiştirme potansiyeline dikkat çeken Güller, Çin, Hindistan, Rusya ve Brezilya üzere ülkelerin ekonomik tartılarıyla ABD’nin kurallarını koyduğu dünya tertibinin değişme potansiyelinin altını çizdi:
“Çin, Rusya, Brezilya üçgeninin yapacağı işler açısından BRICS para ünitesine geçilecek olması tabloyu harika değiştirecek. Birtakım öngörülmüş tablolar var. Bundan 10 yıl evvel dünyanın en gelişmiş 10 ülkesinden çoğunluğu Batı kampından ülkelerken önümüzdeki yıldan itibaren Güney yahut Doğu dediğimiz ülkelerin, Kuzey ya da Batı dediğimiz ülkelerden sayıca daha fazla olacağı yeni bir dünyaya giriyoruz. Yani altıdan dörde gelmiş olacak. Buralarda Çin, Hindistan, Rusya, Brezilya üzere ülkelerin ekonomik tartıları global güç gayretinde Amerika’nın kurallarını kurduğu dünya sisteminin değişmesinde değerli faktör olarak Çin, Rusya hanesine yazılmış olacak. Brezilya tahterevallinin bu tarafına girdiğinde oyun değiştiriciliği bakımından Batı kampında büyük rahatsızlık yaratıyor. Buna bir de Çin’in son devirde barış inisiyatifi alan bir rolü benimsemiş olması ve bunun da Rusya ve Brezilya tarafından destekleniyor olması ekleniyor.”
‘Küresel Güney’in barış teşebbüslerini hızlandırması ABD’yi endişelendiriyor’
Güller, Çin başkanı Şi’nin 2022’de ortaya koyduğu ‘Küresel Güvenlik Girişimi’ne paralel olarak somutlanan ‘barış teşebbüslerine de atıf yaptı. Ukrayna çatışması için 12 unsurluk tavır dokümanını Lula’nın da desteklediğini anımsatan Güller, son devirde Ortadoğu’da Suudi-İran-Yemen-Suriye çizgisinde hızlanan müzakere süreçlerine son olarak Pekin idaresinin İsrail-Filistin üzere son derece sıkıntı bir meseleye dair atağının de eklendiğini vurguladı:
“2022 yılında Çin Devlet Lideri Şi bir global güvenlik teşebbüsü ilan etmişti. O teşebbüs, bölgesel ve global problemlerin tahlili için bir yol haritasıydı. İttifakların değil iştirakleri temel alan toplamı o oyunu değil kazan-kazanı temel alan bir yol haritasıydı. Ona dayanarak Çin, son devirde birtakım barış atakları yapmaya başladı. Ukrayna krizi için Lula’nın da desteklediği 12 unsurluk bir barış planı önerdi. Çin, Suudi-İran barışını bir anda kotarmış oldu. Bunun süratle yan tesirleri ortaya çıktı, Yemen sorunu çözülüyor. Çin Dışişleri Bakanı ile İsrail Dışişleri Bakanı’nın telefon görüşmesi vardı. Çin, İsrail ve Filistin uyuşmazlığına da el attı. Bunun tahlili için de kolaylaştırıcı olacağını söyledi. Bu öbürleri kadar kolay bir iş değil, daha güç. Bu sorunda de Çin’in adım atıyor olması değerli. Son 5 aydır neredeyse her ay nizamlı bir halde Çin hükümeti daima Suriye’deki Amerikan varlığını petrol ve besin hırsızlığıyla suçlayarak çıkmasını istiyor. Orada da Suriye’nin siyasi yol haritasının ilerleyebilmesi için Suriye barışına da katkı vermeye çalışıyor. Esasen Astana platformuna gözlemci üye olmak istemişti. Tüm bunlara Brezilya’nın takviye veriyor olması Amerika’yı epey telaşa düşürüyor.”
Yorumlar kapalı.