Şahin Alpay*
Ali Kemal‘in (1867 – 1922) Osmanlı – Türk siyasi tarihinin tahminen de birinci gerçek manada liberal düşünürü olduğunu biliyordum. Osmanlı devletinin (örneğin Britanya gibi) meşrutileşerek, anayasal bir rejime kavuşarak, farklı etnik ve dinî kimliklerden yurttaşlarının hak ve özgürlüklerine hürmet göstererek bütünlüğünü koruyabileceğini savunan, gününün tesirli bir yorum müellifi olduğunu biliyordum.
Şunları da biliyordum: Ali Kemal, İttihat ve Terakki (İTC) diktatörlüğüne, Türkiye’yi Birinci Dünya Savaşı’na sokmasına, savaş sırasında ülkenin Ermeni yurttaşlarını Suriye çölüne tehcire, zarurî göçe tabi tutarak en az yarısının açlık ve hastalıktan kırılarak, yollarda katledilerek telef olmasına kararlılıkla karşı çıkmıştı. Savaş sonunda işgal kuvvetlerine karşı bağımsızlık uğraşı veren TBMM hükümetini İTC’nin bir devamı olarak görmüştü. Ankara’nın buyruğuyla İstanbul’dan kaçırılarak Ankara’ya götürülürken İzmit’teki mahallî kumandan, “Sakallı” lakabıyla maruf Nurettin Paşa‘nın hazırladığı bir tezgahla linç edilerek öldürülmüştü. Kurtuluş savaşını kazanarak, Batılı devletlerle barış görüşmeleri yapmaya hazırlanan TBMM idaresi bu cinayetten büyük rahatsızlık duymuştu.
Ali Kemal’in ikinci eşi Sabiha hanımdan doğma oğlu Zeki Kuneralp (1914 – 98) hukuk eğitimi gördüğü İsviçre’den 1939’da yurda dönüp, İsmet İnönü’nün onayıyla Dışişleri Bakanlığı’nda çalışmaya başlamış, 1979’da emekli olana kadar Bern, Londra, Madrid büyükelçilikleri ve Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreterliği misyonlarında bulunmuştu. Madrid Büyükelçiliği sırasında Ermeni teröristler tarafından düzenlenen suikastten otomobilde bulunmadığı için kendisi kurtulmuş, ancak eşi, bacanağı ve makam sürücüsü hayatlarını kaybetmişti.
2019 – 2022 ortasında Britanya başbakanlığı yapan Boris Johnson‘ın, Ali Kemal’in İngiltere’deyken evlendiği birinci eşi Winifred Brun‘dan olma torununun çocuğu olduğunu biliyordum. Mayıs 1971’de Nurhak dağlarında jandarma tarafından vurularak ölen, derin bir acıyla andığım arkadaşım Sinan Cemgil’in Ali Kemal’in efradından olduğunu ise yeni öğrendim. Ali Kemal’in Türk eşinden olma torunu emekli Büyükelçi Selim Kuneralp ile Brüksel’de, AB nezdinde Daimi Temsilci yardımcısı olarak bulunduğu 1995’ten beri tanışıyorum. Öteki torunu, İsis yayınlarının sahibi Sayın Sinan Kuneralp ile ise lakin yakınlarda tanışma fırsatı bulabildim.
Yukarıda yazdıklarıma karşın, çok yakın vakte kadar Ali Kemal’in güçlü külliyatından ne yazık ki tek bir satır okumamıştım; onun hakkında yazılan kitaplardan da o denli… Dostum Ayhan Aktar‘ın K24′te yayımlanan, “Türkiye’de siyasi partiler ‘Yeniçeri Ocağı’ üzere çalışırsa?” başlıklı yazısını okuyunca koşarak Ali Kemal’in yeni çıkan Sabah Yazıları: 17 Ekim 1918 – 4 Mart 1919 (İsis yayınları, İstanbul 2023) başlıklı kitabını aldım ve yayına hazırlayan Muharrem Varol‘un büyük bir ehliyetle yazılmış kapsamlı sunuş yazısından başlayarak okudum. (Kitabın üç kısmı var. Birinci 230 sayfalık kısım, Varol’un “Giriş” ve “Bir muhalifin gözünden İttihatçılar” başlığını taşıyan yazılarından oluşuyor. Yaklaşık 500 sayfalık ana kısım Ali Kemal’in Sabah gazetesi başyazılarını; yaklaşık 120 sayfalık son kısım ise çoğunlukla Ali Kemal’e karşı yazılanları kapsamakta.)
Bu kitapla yetinmedim, bugüne kadar İsis tarafından yayımlanan Ali Kemal’in gazete yazılarını kapsayan bütün kitapları edindim. Bu kitaplar şunlar: Toplu Yazıları: 1908 – 1909, Cilt I ve II, (Yayına hazırlayan: Safiye Kıranlar) 2010. / – İkdam Yazıları:1912 – 1913, Cilt I ve II, (Yayına hazırlayan: Cabir Duysak) 2020. / – Peyam Yazıları: 1913 – 1914, Cilt I ve II, (Yayına hazırlayan: Cabir Duysak) 2021. / – Peyam-ı Edebî Yazıları: 1913 – 1914, (Yayına hazırlayan: Cabir Duysak) 2023. Ayrıyeten Ali Kemal’in Ömrüm başlıklı otobiyografisini içeren kitabını ve Faruk Gezgin‘in onun hayatı ve yapıtlarıyla tanınması bakımından kıymet arz eden Ali Kemal: Bir Muhalifin Hikayesi (İsis, 2010) başlıklı kitabını da aldım. Anlaşılan bir mühlet bunları okumakla meşgul olacağım.
Ali Kemal’in Ömrüm başlıklı (İsis, 1985) otobiyografisine yazdığı önsözde oğlu merhum Büyükelçi Zeki Kuneralp şöyle diyor: “
Şunları da biliyordum: Ali Kemal, İttihat ve Terakki (İTC) diktatörlüğüne, Türkiye’yi Birinci Dünya Savaşı’na sokmasına, savaş sırasında ülkenin Ermeni yurttaşlarını Suriye çölüne tehcire, zarurî göçe tabi tutarak en az yarısının açlık ve hastalıktan kırılarak, yollarda katledilerek telef olmasına kararlılıkla karşı çıkmıştı. Savaş sonunda işgal kuvvetlerine karşı bağımsızlık uğraşı veren TBMM hükümetini İTC’nin bir devamı olarak görmüştü. Ankara’nın buyruğuyla İstanbul’dan kaçırılarak Ankara’ya götürülürken İzmit’teki mahallî kumandan, “Sakallı” lakabıyla maruf Nurettin Paşa‘nın hazırladığı bir tezgahla linç edilerek öldürülmüştü. Kurtuluş savaşını kazanarak, Batılı devletlerle barış görüşmeleri yapmaya hazırlanan TBMM idaresi bu cinayetten büyük rahatsızlık duymuştu.
Ali Kemal’in ikinci eşi Sabiha hanımdan doğma oğlu Zeki Kuneralp (1914 – 98) hukuk eğitimi gördüğü İsviçre’den 1939’da yurda dönüp, İsmet İnönü’nün onayıyla Dışişleri Bakanlığı’nda çalışmaya başlamış, 1979’da emekli olana kadar Bern, Londra, Madrid büyükelçilikleri ve Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreterliği misyonlarında bulunmuştu. Madrid Büyükelçiliği sırasında Ermeni teröristler tarafından düzenlenen suikastten otomobilde bulunmadığı için kendisi kurtulmuş, ancak eşi, bacanağı ve makam sürücüsü hayatlarını kaybetmişti.
2019 – 2022 ortasında Britanya başbakanlığı yapan Boris Johnson‘ın, Ali Kemal’in İngiltere’deyken evlendiği birinci eşi Winifred Brun‘dan olma torununun çocuğu olduğunu biliyordum. Mayıs 1971’de Nurhak dağlarında jandarma tarafından vurularak ölen, derin bir acıyla andığım arkadaşım Sinan Cemgil’in Ali Kemal’in efradından olduğunu ise yeni öğrendim. Ali Kemal’in Türk eşinden olma torunu emekli Büyükelçi Selim Kuneralp ile Brüksel’de, AB nezdinde Daimi Temsilci yardımcısı olarak bulunduğu 1995’ten beri tanışıyorum. Öteki torunu, İsis yayınlarının sahibi Sayın Sinan Kuneralp ile ise lakin yakınlarda tanışma fırsatı bulabildim.
Yukarıda yazdıklarıma karşın, çok yakın vakte kadar Ali Kemal’in güçlü külliyatından ne yazık ki tek bir satır okumamıştım; onun hakkında yazılan kitaplardan da o denli… Dostum Ayhan Aktar‘ın K24′te yayımlanan, “Türkiye’de siyasi partiler ‘Yeniçeri Ocağı’ üzere çalışırsa?” başlıklı yazısını okuyunca koşarak Ali Kemal’in yeni çıkan Sabah Yazıları: 17 Ekim 1918 – 4 Mart 1919 (İsis yayınları, İstanbul 2023) başlıklı kitabını aldım ve yayına hazırlayan Muharrem Varol‘un büyük bir ehliyetle yazılmış kapsamlı sunuş yazısından başlayarak okudum. (Kitabın üç kısmı var. Birinci 230 sayfalık kısım, Varol’un “Giriş” ve “Bir muhalifin gözünden İttihatçılar” başlığını taşıyan yazılarından oluşuyor. Yaklaşık 500 sayfalık ana kısım Ali Kemal’in Sabah gazetesi başyazılarını; yaklaşık 120 sayfalık son kısım ise çoğunlukla Ali Kemal’e karşı yazılanları kapsamakta.)
Bu kitapla yetinmedim, bugüne kadar İsis tarafından yayımlanan Ali Kemal’in gazete yazılarını kapsayan bütün kitapları edindim. Bu kitaplar şunlar: Toplu Yazıları: 1908 – 1909, Cilt I ve II, (Yayına hazırlayan: Safiye Kıranlar) 2010. / – İkdam Yazıları:1912 – 1913, Cilt I ve II, (Yayına hazırlayan: Cabir Duysak) 2020. / – Peyam Yazıları: 1913 – 1914, Cilt I ve II, (Yayına hazırlayan: Cabir Duysak) 2021. / – Peyam-ı Edebî Yazıları: 1913 – 1914, (Yayına hazırlayan: Cabir Duysak) 2023. Ayrıyeten Ali Kemal’in Ömrüm başlıklı otobiyografisini içeren kitabını ve Faruk Gezgin‘in onun hayatı ve yapıtlarıyla tanınması bakımından kıymet arz eden Ali Kemal: Bir Muhalifin Hikayesi (İsis, 2010) başlıklı kitabını da aldım. Anlaşılan bir mühlet bunları okumakla meşgul olacağım.
Ali Kemal’in Ömrüm başlıklı (İsis, 1985) otobiyografisine yazdığı önsözde oğlu merhum Büyükelçi Zeki Kuneralp şöyle diyor: “
Ali Kemal bundan 60 küsur sene evvel ölmüştür. Öldükten sonra bir süre yok farz edilmiştir. O zamanki kaidelerin icabı idi. Basında bahsi geçmezdi, edebiyatta ismi silinmişti. Sonra hakkında yeniden yazılar çıkmaya başlamıştır. Bunlar, olağan, Ali Kemal’in karakterini, hareketlerini kendi açılarından anlatmışlardır. Fiiliyata da her vakit hürmet etmemişlerdir. Mesela Ali Kemal’in doğum tarihini yanlış bildirmişlerdir, mevt biçimini da. Sonra gelen müellif nesilleri bu bilgiyi, çoklukla, motamot aktarmışlardır, doğruluğunu tahkik etmeyerek, kaynaklara bakmayarak, Ali Kemal’in kendi yazdıklarını okumayarak. Ömrüm’ü yayımlamaktan gayemiz bu dengesizliğin giderilmesine, hiç olmazsa bir dereceye kadar, yardım etmektir.”
Kendimi üstte andığım varlıklı literatürü okumaya verdiğim bu günlerde dikkatime gelen diğer bir yayın da Serbestiyet dergisinden Ferda Balancar‘ın Muharrem Varol ile yaptığı söyleşi oldu. Bu mülakatta Varol, Ali Kemal’in bugün dahi kıymetinden kaybetmemiş olan şu görüşlerinin altını çiziyor:
“Siyasi içtihatları birbirinin tam zıddı olan partilerin serbestçe mevcut olması, basına özgürlük tanınması ve fertlerin fikirlerini özgürce ve itimat içerisinde lisana getirmesi gerektiği konularının altını çizer, çağdaş Avrupa siyasetinden örnekler getirir ve ‘Şark’ın sosyo-kültürel ve siyasi geleneğinde aşılamayan kimi handikapları vurgular. Zümre çıkarlarının çok üstünde tüm tebaasını ve ögelerini emniyet altına almaya çalışan, refah ve huzur sunmaya çaba eden bir devlet nizamının kurulması gerektiğini söyler. Bu bağlamda lisana getirdiği tenkitlerin, yapmış olduğu yorumların dikkate alınması gerekir. Ne yazık ki hayatının son on yılı ve vefatından sonraki on yıllarda Ali Kemal hakkında oluşmuş ya da oluşturulmuş makus şöhretli imaj, yazıların değerini ve kendisinin entelektüel istikametini gölgelemişe benziyor….
Ali Kemal’e nazaran, İttihatçı ‘çete’ savaş sırasında kantarın topuzunu kaçırmış ve hudut boylarındaki Ermenileri daha gerilere çekebilecekken bunun çok daha fazlasını, ötesini yapmış ve açık bir zulüm işlemiştir. Burada bilhassa Türk halkını temiz bulur ve İttihatçı idareyle ortasına kalın bir çizgi çizer. İttihatçı yönetim yalnızca Ermenilere değil bu manada Rumlara, Araplara, Arnavutlara da birebir biçimde baskı ve cebir kullanarak büyük yanlışlar yapmıştır. Mütareke sürecinde bu yanlıştan geri dönülmeli, asırlardan beri birlikte yaşayan bu halklara hakları iade edilmeli ve tekrar Osmanlı idaresi altında inanç ve emniyet içinde yaşamaları sağlanmalıdır. Bu ögeler da idarede kelam hakkı olmalı. Siyasetten ticarete kadar bir Osmanlı vatandaşı sıfatıyla temel haklarını hiçbir ayrıma tabi tutulmadan kullanabilmeliler…”
Ali Kemal’e nazaran, İttihatçı ‘çete’ savaş sırasında kantarın topuzunu kaçırmış ve hudut boylarındaki Ermenileri daha gerilere çekebilecekken bunun çok daha fazlasını, ötesini yapmış ve açık bir zulüm işlemiştir. Burada bilhassa Türk halkını temiz bulur ve İttihatçı idareyle ortasına kalın bir çizgi çizer. İttihatçı yönetim yalnızca Ermenilere değil bu manada Rumlara, Araplara, Arnavutlara da birebir biçimde baskı ve cebir kullanarak büyük yanlışlar yapmıştır. Mütareke sürecinde bu yanlıştan geri dönülmeli, asırlardan beri birlikte yaşayan bu halklara hakları iade edilmeli ve tekrar Osmanlı idaresi altında inanç ve emniyet içinde yaşamaları sağlanmalıdır. Bu ögeler da idarede kelam hakkı olmalı. Siyasetten ticarete kadar bir Osmanlı vatandaşı sıfatıyla temel haklarını hiçbir ayrıma tabi tutulmadan kullanabilmeliler…”
Bildiklerim ve okuduklarım temelinde, vefatından bir asır sonra Ali Kemal hakkında şunları söylemek muhtaçlığını hissediyorum: Evet, o Osmanlı – Türk siyasi tarihinin tahminen de birinci gerçek manada liberal düşünürüdür. Osmanlı devletinin liberalleşerek, özgürleşerek ayakta kalmasını savunmuştur. Fikirleriyle çağına, vaktine oldukça zıt düşmüş, bunu da hayatıyla ödemiştir.
Yaşadığı çağ, çok-uluslu imparatorlukların milliyetçi akımlar tarafından yıkılması çağıydı. İttihatçılar, çok-uluslu Osmanlı devletini dünya savaşına sokarak yıkılmaya götürdüler; Kemalistler ise imparatorluğun yıkıntıları üzerinde birinci Türk devletini kurdular. Ne var ki Türkiye Cumhuriyeti kuruluşundan 100 yıl, çok-partili tertibe geçmesinden yaklaşık 75 yıl sonra bugün dahi bir yandan bireylerin fikirlerini ve kimliklerini özgürce tabir etmeleri muhtaçlığını, öte yandan toplumun çok-etnili, çok-dinli yapısını tanıma gereğini karşılayamadığı içindir ki, bir türlü gerçek manada istikrara kavuşamıyor, Ali Kemal’in arzuladığı toplum olmaktan uzak.
Yaşadığı çağ, çok-uluslu imparatorlukların milliyetçi akımlar tarafından yıkılması çağıydı. İttihatçılar, çok-uluslu Osmanlı devletini dünya savaşına sokarak yıkılmaya götürdüler; Kemalistler ise imparatorluğun yıkıntıları üzerinde birinci Türk devletini kurdular. Ne var ki Türkiye Cumhuriyeti kuruluşundan 100 yıl, çok-partili tertibe geçmesinden yaklaşık 75 yıl sonra bugün dahi bir yandan bireylerin fikirlerini ve kimliklerini özgürce tabir etmeleri muhtaçlığını, öte yandan toplumun çok-etnili, çok-dinli yapısını tanıma gereğini karşılayamadığı içindir ki, bir türlü gerçek manada istikrara kavuşamıyor, Ali Kemal’in arzuladığı toplum olmaktan uzak.
P24’ten alınmıştır.
0
Mutlu
0
Üzgün
0
Sinirli
0
Şaşırmış
0
Umursamaz
Yorumlar kapalı.