Türkiye’nin Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek liderliğindeki yeni iktisat idaresiyle düşük faiz siyasetinden en azından bir müddet, uzaklaşması bekleniyor. Bunun Türkiye’nin erişebildiği uluslararasası sermayeyi çeşitlendirip bollaştıracağı sanılıyor. Fakat BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, “Erdoğan idaresinin dayandığı sınıfsal taban ve mevcut iktidar bloku istikrarları düşünüldüğünde” orta periyodun uzun sürmeyebileceği kestiriminde bulunuyor.
Yabancı yatırımların, ülkede yeni iş kurmak ya da var olanları satın almak yoluyla getirilen direkt yatırımlar, “sıcak para” olarak isimlendirilen ve pay ve tahvil üzere alımları anlatan portföy yatırımları ve borç olarak alınan yabancı krediler üzere çeşitleri bulunuyor.
Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) 20 yılı aşan iktidarının erken devirlerinde yabancı sermayenin Türkiye’ye akışı görece kolayken, son devirde gerek sıcak paranın gerek direkt yatırımların sürat kestiği görülüyor.
Örneğin 2012’de toplam 38,4 milyar dolara ulaşarak tarihi en yüksek düzeye ulaşan portföy yatırımlarından, faiz siyaseti ve Türkiye’nin risk priminin (CDS) yükselmesi üzere nedenlerle 2022’nin birinci 9 ayında 11,1 milyar dolarlık çıkış yaşanmıştı.
2007’de 18,4 milyarla tüm vakitlerin rekorunu kıran direkt yatırımlar ise son yıllarda ortalama 4-5 milyar dolar seviyesinde.
‘Global krizlerin öngörülemeyen olumsuz sonuçları iç piyasada yıkıcı meselelere yol açıyor’
Uzmanlara nazaran Türkiye’nin yabancı sermayeye bağımlılığının tek bir sebebi yok.
BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan İspanya’da Barselona Milletlerarası Alakalar Enstitüsü’nde Dr Öğretim Üyesi Fulya Apaydın, bunun 1980 sonrasında “piyasa liberalizmi ıslahatlarını uygulamış olan ülkelerin ortak sorunu” olduğunu belirtiyor:
“Çünkü ticari ve finansal özgürleştirme sonrası yüklü olarak birçok süreç dolar üzerinden fiyatlandırılıyor. Bu da memleketler arası para hiyerarşisinin aşağısında yer alan etraf ülkelerde bulunan üreticilerin ve hizmet sağlayıcıların dolar talebini artırıyor. Bu fazlalaşan talebi karşılamanın bir yolu dış sermaye girişlerini destekleyecek siyasetleri uygulamaya koymak.
“Bu da bir kısır döngü yaratıyor zira bu sefer global çalkantılara daha açık hale geliyorsunuz ve küresel krizlerin öngörülemeyen olumsuz sonuçları iç piyasada yıkıcı meselelere yol açıyor.”
BBC Türkçe‘ye konuşan Kadir Has Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu İdaresi Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Mehmet Kerem Çoban, yabancı sermayeye bağımlılığın “son 20 yıldaki siyasi tercihlerle yapısal bir soruna” dönüştüğünü söylüyor.
Türkiye’ye gelen direkt yatırımların çoğunlukla özelleştirmeler yoluyla sağlandığını söyleyen Çoban’a nazaran Türkiye’nin “sermaye bağımlı ve kredi bazlı tüketim ekonomisi” modelini izlemesi, bağımlılığın bir “kısır döngü” halinde ilerlemesine neden oluyor.
Bu modelde verimliliğin temel sorunlardan olduğunu belirten Çoban, büyümenin katma kıymetli üretimle sürdürülebilirliği Toplam Faktör Verimliliği (TFV) meselesine işaret ediyor.
Ekonomik büyümenin katma pahalı üretimle sürdürülebilirliği Toplam Faktör Verimliliği (TFV) ismi verilen bir ölçümle hesaplanıyor.
Türkiye iktisadında sürdürülebilir bir büyüme için TFV artışlarının yüzde 1 civarında olması gerektiği düşünülüyor. 2021’de yapılan bilimsel bir çalışmaya nazaran 2003-2013 devrinde ortalama yüzde 0,9’luk bir TFV büyümesi yakalayan Türkiye iktisadının, 2014 prestijiyle TFV artışı negatif gerçekleşiyor.
Bu da büyümenin sermaye artışıyla fonlanarak sürdürülebilir olmadığı manasına geliyor.
Fulya Apaydın, AKP iktidarının ihracatı artırmaya odaklı büyüme stratejisinin ithal girdiye bağımlı olmasıyla yabancı sermaye sıkıntısını çözemediğini belirtiyor:
“İhracatı artırmaya çalışarak rezervleri artırayım, dış sermayeye bağımlı kalmayayım deseniz bile bunu pratikte hayata geçirmeniz çok sıkıntı, zira ticari hürleştirme sonucu ithal girdiye bağımlı bir ihracat kesimi gelişti Türkiye özelinde.”
Hükümetlerin iktisadi büyüme modelini değiştirmesi vakit ve kaynak gerektirdiği ve kendilerini destekleyen kümeleri olumsuz etkileyebileceği için çarçabuk tercih edilmiyor.
‘Erdoğan idaresi görece geniş bir iktidar blokunu etrafında tutabildi’
Uzmanlara nazaran AKP, Türkiye’nin dış finansman bağımlılığını “zikzaklar çizerek” yönetse de attığı adımlar iç siyasette elini güçlendirdi ve seçimleri kazanmasında tesirli oldu.
Merkez Bankası bilgilerine nazaran 2023’ün birinci üç ayında Türkiye’ye 2,3 milyar dolarlık direkt yatırım yapıldı. Ülkeye en fazla direkt yatırım getiren birinci üç ülke sırasıyla Hollanda, Fransa ve Almanya oldu.
Buna karşı Batılı yatırımcıların Türkiye’ye duyduğu ilgi evvelki periyotlara kıyasla azaldı.
Bloomberg bilgilerine nazaran Türkiye’de, son periyotta Batılı sermayenin azalan ilgisinden doğan boşluğu Körfez ülkeleri doldurdu.
BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan Kanada, York Üniversitesi’nde Konuk Öğretim Üyesi Dr. Ali İstek Güngen, “İktidarın sıkıntı vakitlerinde hem Körfez’den hem de Rusya’dan sıra dışı bir takviye geldiği doğrudur” diyor ve ekliyor:
“Körfez ülkelerinden Katar, 2010’lar sonunda direkt yatırımlarını süratle artırdı. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) bankalarının sendikasyonda başı çektiğini gördük.
“Aynı vakitte BAE milletlerarası direkt yatırım bakımından da 2022’de en fazla yatırım gelen 3. ülke oldu. Şahsen Erdoğan’ın söylediği üzere kritik vakitlerde Merkez Bankası’na da ödünç para verildiğini anlıyoruz.
Güngen bu durumun AKP’nin seçimleri kazanmasına katkısını şöyle açıklıyor:
“Bu iç siyasette AKP’nin 2020-21’de kesintilere uğramış da olsa tekrar düşük faiz denemesinde bulunmasını, 2021 sonunu takiben de 2023 seçimlerine kadar büyük bir döviz çalkantısını engellemesini sağlamıştır demek abartı olmayacak.’
“Sonuç zikzaklar çizse de Erdoğan idaresinin görece geniş bir iktidar blokunu etrafında tutabilmesidir, birebir vakitte daima büyük bir felaketin içinde olduğumuzu vurgulayan ana muhalefet partisi ve Millet İttifakı bloğunun telaffuzunu boşa düşürecek bir hareket alanının yaratılmasıdır.”
‘Nebati akıl dışılığı, Şimşek rasyonaliteyi simgelemiyor’
Seçimlerden zaferle çıkan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Mehmet Şimşek’i Hazine ve Maliyet Bakanlığına, Hafize Gaye Erkan’ı da Merkez Bankası Başkanlığına atadı.
Merkez Bankası Para Siyaseti Şurası, Perşembe günü faiz kararını açıklayacak.
Türkiye’nin yeni iktisat idaresiyle birkaç yıldır süren düşük faiz siyasetinden uzaklaşması bekleniyor.
Bu değişimin yabancı sermayenin ülkeye girişini artırması bekleniyor.
BBC Türkçe’ye görüş veren uzmanlara nazaran ise potansiyel sermaye akışının, bilhassa AKP iktidarının dayandığı iş kümelerinin beklentileri düşünüldüğünde, kalıcı olup olmayacağı muallak.
York Üniversitesi’nden Dr. Ali İstek Güngen, “Bütçe disiplinini sağlamış bir devlet, sıkı para siyaseti uygulayan bir Merkez Bankası, milletlerarası yatırımcılar tarafından o ülke tahvillerini cazip kılıyor” diyor ve ekliyor:
“Yeniden ayarlama, Merkez ülkelerdeki para siyaseti ve finansal genişlemeye bağlı olarak Türkiye’ye ek finansman girişine yol açabilir. Tahvil piyasasında tekrar yabancı varlığı görülebilir.
“Kısacası, bu mola birkaç çeyreği geçer ve birkaç yıla yayılırsa o vakit Şimşek’in vadettiği çeşitlenme ve bollaşma görülebilir. Lakin Erdoğan idaresinin dayandığı sınıfsal taban ve mevcut iktidar bloku istikrarları bu şekil bir uzun ortaya (ara döneme) müsaade vermeyecektir kanısındayım.”
Güngen, AKP’nin son devirde birtakım gözlemciler tarafından “irrasyonel” olarak görülen düşük faiz siyasetiyle farklı bu iş kümelerinin talepleri ortasında şuurlu bir önceliklendirme yaptığını savunuyor:
“2010’ların sonunda biraz daha palazlanan yeni ihracatçılar Türkiye’yi emek ağır bir üretim merkezi haline getirip, global rekabetçiliği buradan oluşturmak istediler.
“Büyük ölçekli ve uluslararasılaşmış sermaye kümeleri açısından gevşek para siyaseti Lira’nın bedelini düşürürken, global rekabet güçlerini zayıflatıcı bir belirsizlik yaratıyor.
“Ancak orta ölçekli ve iktidarla organik bağı olan birçok küme nazarında kendi güçlerini artırmanın biricik yolu bu stil bir müdahaleden geçiyordu.
“Son 10 yılı karakterize eden iktisat siyaseti zikzaklarının ardında bu kümelerin gayreti ve Erdoğan idaresinin farklı sermaye kümelerini etrafta tutma gayreti yatıyor.
“İktidardakiler ve sermaye sahipleri açısından son derece rasyonel kimi siyasetleri, Türkiyeli gözlemcilerin otomatik kimi sonuçlar doğuracak ve sermaye açısından kriz üretecek akıl dışı uygulamalar olarak resmetmekten vazgeçmeleri gerekiyor.
“Nebati akıl dışılığı, Şimşek rasyonaliteyi simgelemiyor. Nebati yalnızca Körfez ülkelerine mahkumiyet, Şimşek Körfez’le bağların sonlanması manasına gelmiyor. İktisat siyasetlerini A, B’ye varıyorsa, C’den yola çıkan B’ye hiçbir biçimde varamaz üzere bir kategorizasyonla okumayı bırakmak gerek.”
‘Oldukça pragmatik atamalar’
Kadir Has Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu İdaresi Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Mehmet Kerem Çoban, Mehmet Şimşek’in atanmasıyla iktisatta bir “makas değişikliği” olacağını varsayım etmediğini belirtiyor.
Yeni atamaları “oldukça pragmatik” bulduğunu belirten Çoban, bunların Türkiye’nin uygulanan büyüme modeliyle hayatta kalması için gereken sermaye gereksinimiyle irtibatlı olduğunu söylüyor:
“Ekonomik modelin yakıta muhtaçlığı var: Dış pazarlarda faiz artışlarıyla talebin daha fazla artmaması beklentisi ihracatın törpüleneceği manasına geliyor. Ülkenin rezervleri bu kadar erimiş, cari açık devam ederken birebir modeli sürdürmeniz için tasarruf açığına yönelik finansal kaynak bulmanız gerekiyor.”
Fulya Apaydın ise Türkiye üzere ülkelerde para ve maliye siyasetinin finansal mühendislerin tesiri altında şekillendiğini kaydediyor:
“Küresel krizlerin olumsuz tesirlerine açık etraf ülkelerde gözlemlediğimiz bir akım var. Bilhassa finansal özgürleştirme ıslahatlarını uygulamaya koymuş olan ülkelerde para ve maliye siyaseti giderek finansal mühendislerin tesiri altında şekilleniyor.
“Bunun sebebi sermaye akışlarının olumsuz tesirlerinin gittikçe artması ve tahlil olarak uzun vadeli siyasetler geliştirmek yerine kısa vadeli muhasebe icatlarının ve finansal mühendisliğe dayalı tahlillerinin daha cazip hale gelmesi. Sayın Mehmet Şimşek’in durumunu da bu perspektif ışığında pahalandırmak gerekir.”
Mehmet Kerem Çoban, Merkez Bankası Başkanlığına Hafize Gaye Erkan’ın atanmasının milletlerarası sermayenin girişini kolaylaştırabileceğini lakin faiz konusunda çatışmanın devam edebileceğini söylüyor:
“Halihazırda finansal mühendisliği aslında yapan bir bankanın bir finans mühendisini lider olarak getirmesinin, memleketler arası sermayenin içerisinden birisinin getirmesinin sonucu bu mühendisliğin devam etmesi olacaktır.
“Bunun yanında milletlerarası piyasalarla biraz daha konuşur hale getirilip bu alaka ağlarının içerisinden sermaye getirilmesi sağlanabilir. Modele kaynak sağlarsınız lakin büyüme modeli ya da rejim kolay kolay değişmeyecektir.
“Zaten ‘Ben faiz konusunda hala tıpkı yerdeyim’ deniliyor. Bunu biraz da düşük faiz isteyen ihracatçı KOBİ’lere ‘Ben hala birebir yerdeyim, fırsat penceresi ortaya çıktığında oraya ineceğim’ iletisini vermek için söylediğini düşünüyorum.”
Yorumlar kapalı.