Esad’ın dönüşü: Suriye’nin Arap Birliği'ne yeniden girmesi neleri değiştirir?

2011’de Suriye’de başlayan iç savaş binlerce can aldı, kentler darmaduman oldu. Suriye şu anda fiili olarak ülke bölünmüş olsa da bölgede başlayan olağanlaşma süreçleri, Suriye’yi de olumlu etkiliyor. Birleşik Arap Emirlikleri ile münasebetlerini olağanlaştıran Suriye, son periyotta Türkiye, Mısır ve Suudi Arabistan’la da bu yolda ilerliyor.

Son olarak İngiliz haber ajansı, Suudi Arabistan’ın Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’ı Arap Birliği zirvesine davet etmeyi planladığını yazdı. Kelam konusu kaynaklar “Suudi Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan önümüzdeki haftalarda Şam’a giderek 19 Mayıs’ta yapılması planlanan tepe için Esad’a resmi davette bulunacak” dedi.

Eğer sav gerçekleşir ve Esad bu doruğa katılırsa 2011’den beri üyeliği askıya alınan Suriye’nin bölgesel manada normalleşmesinde en büyük adım atılacak.

Arap Ligi, 22 Arap ülkesinin (Suriye dahil) üye olduğu milletlerarası bir örgüt olarak Arap dünyasının en kıymetli kuruluşları ortasında yer alıyor.

Birlik; Mısır, Irak, Ürdün, Lübnan, Suudi Arabistan ve Suriye devletleri tarafından 22 Mart 1945’te Kahire’de kuruldu ve merkezi hala Kahire’de bulunuyor.

‘Bölgede Arap Baharı’nın yarattığı istikrarsızlığı sonlandırma arayışı var’

Peki, üyeliği askıya alınan Suriye’nin Arap Ligi’ne geri dönmesinin gündeme gelmesinin etkenleri neler oldu ve Suriye’nin dönüşü neleri değiştirir?

Ortadoğu Araştırmaları Merkezi’nden (ORSAM) Oytun Orhan, Sputnik’e yaptığı değerlendirmede, “İç savaş sonrası Arap Ligi’ndeki koltuğunu kaybeden Esad, koltuğunu muhafazayı başarması ile birlikte artık bir bölgede gerçeklik olarak kabul görmüş üzere gözüküyor” diyerek şunları söyledi:

Suriye’nin geleceğinde Esad’ın kalıcı olduğu artık kabul edildi. Münasebetiyle bu da bölge ülkelerini Suriye siyasetlerini gözden geçirmeye yöneltti. Öbür taraftan da bölgede bir olağanlaşma süreci var. Çok uzun yıllardır bölge ülkeleri farklı alanlarda vekil güçler üzerinden bir çatışma yahut rekabet içerisindeydi. Lakin artık bölge genelinde bir yumuşama eğilimi, Arap Baharı’nın yarattığı istikrarsızlığı sonlandırma arayışı var. Bunun yansıması olarak da Körfez ülkelerinin Suriye ile alakaları kurma arayışı ve isteği ön plana çıktı. Alışılmış burada İran’ı ve Türkiye’yi bölgede dengeleme arayışı da var. Zira Körfez ülkeleri Suriye’deki gelişmelerden büsbütün dışlandı, tesirlerini kaybetti. Suriye alanında daha çok İran, Türkiye ve Rusya tesiri öne çıktı. Münasebetiyle Suriye’ye geri dönüşleri açısından da olağanlaşma en uygun seçenek olarak gözüküyor. Bir öbür faktör olarak da Amerika’nın bölgeden çekilme süreci sayılabilir. Bütün bunlar bölge ülkelerini kendi bağımsız dış siyasetlerini geliştirme arayışına yöneltti. Öteki taraftan yeniden Ortadoğu’da Rusya’nın ve Çin’in fazlalaşan tesiri de yeniden bu ülkelerin Suriye ile olan alakalarını gözden geçirmelerine neden oldu.

ABD’nin bölge ülkelerine Suriye tersi baskısında bir değişim olmadığının altını çizen Orhan, “Ama bu ülkeler artık biraz daha Amerika’dan bağımsız, bölge gerçeklerine uygun siyasetler uygulamaya çalışıyorlar. O manada hem Suudi Arabistan hem Mısır Esad ile olağanlaşma sinyalleri veren adımları esasen uzunca bir müddettir atıyor” diye ekledi.

İsrail yalnız mı kalıyor?

Bölgenin bir başka kıymetli gücü de İsrail. Sık sık Suriye topraklarına hava harekatı düzenleyen İsrail’in artık bu bahiste da eli rahat olmayacağa benziyor. İran-Suudi Arabistan normalleşmesinin üzerine Suriye’nin Arap dünyası ile bağlarını düzeltme atağını yorumlatan Oytun Orhan, şunları söyledi:

“İsrail’in Suriye’ye ait temel korkusu, İran tesiri ve varlığı ve bununla çaba çerçevesinde ve zati Suriye’ye nizamlı olarak askeri müdahalede bulunuyor. Her ne kadar Suudi Arabistan ve İran ortasında bir yumuşama sağlanmış olsa da İran’ın tesiriyle gayret konusunda Suudi Arabistan hala istekli. Hasebiyle siyaseten buna olağan açıktan dayanak veremese de temelinde İran’ın Suriye’deki tesirinin İsrail üzerinden dengelenmesi Körfez ülkelerinin bir açıdan işine geliyor. Fakat doğal Suriye’nin artık Arap Ligi’nde koltuğunu devralması ile birlikte Arap ülkelerinin ortak bir tavır sergilemesi gerekecek. Buna alışılmış İsrail’in egemenlik ihlalleri ve Arap ülkelerine, topraklarına dönük hücumları da dahil olacaktır. Bu durum İsrail’in elini biraz zayıflatabilir. Esad’ın diplomatik manada ardına Arap dünyasının gücünü alması da tesirli olacaktır. Özet olarak Esad’ın Arap Ligi’ne dönmesi ihtimali artık bölgesel manada bir tanınma elde etmesi, meşruiyet kazanması açısından çok kritik bir gaye olacaktır. Bu da tabir Esad’la problemli başka ülkelerin siyasetlerini revize etmesini de beraberinde getirebilir.”

Arap Ligi’ne dönüş Türkiye’nin siyasetlerini nasıl tesirler?

Arap Ligi geçmişte Türkiye’nin Suriye’deki askeri operasyonlarını eleştirmişti. Bu da Arap ülkeleri ve Türkiye’yi karşı karşıya getirmişti. Peki, Suriye’nin Arap Ligi’ne dönüşü Türkiye’nin güney komşusundaki siyasetlerini nasıl tesirler? Ankara, Şam ile olağanlaşma sürecinde geç mi kaldı? Orhan’ın yorumları şu formda:

“Türkiye’yi Şam ile olağanlaşmaya iten neydi? Suriyeli mültecilerin geri dönüşü vb korkulardı. Lakin bunun dışında bölgede Esad’ın tanınma istikametinde elde ettiği muvaffakiyetler, tırnak içerisinde Arap Ligi’ne dönme ihtimali de vardı. Bütün bunlar Türkiye’nin Şam ile irtibata geçme konusunda biraz daha tez etmesine yahut bu süreci hızlandırılmasına neden oldu. Zira diplomatik manada izolasyonunu kırmış bir Şam ile Türkiye’nin müzakere edebilmesi yahut müzakere masasında isteklerini elde edebilmesi biraz daha güç olacaktır. Bunun dışında Türkiye’nin Suriye’deki askeri varlığı konusunda ve bu askeri varlığın geri çekilmesi konusunda Esad ardına Arap Ligi’nin dayanağını de alacaktır. Tekrar yeni operasyonlar konusunda Arap ülkelerinin, Arap kamuoyunun baskısıyla karşı karşıya kalacaktır.”

‘Türkiye yalnızca Suriye’de değil, Libya’da da birebir baskıya maruz kalıyor’

“Bütün bunlar alışılmış Türkiye’yi de bir ön almaya yönlendirdi. Lakin motamot İsrail örneğinde tabir ettiğim üzere her ne kadar bu hususta Türkiye daha büyük çapta, geniş çapta bir tenkide maruz kalsa da bu Türkiye’yi PKK’yla uğraştan geri adım atmasına sebep olmayacaktır. Türkiye askerlerini çekmesi konusunda yalnızca Suriye değil, Libya’da da birebir baskıya maruz kalıyor. Mısır’ın Arap Ligi’nin de takviyesini ardına alarak Türkiye’nin Libya’daki askerlerini geri çekmesi konusunda bir baskısı var. Yani misal bir durum Suriye’de de olacaktır diye düşünüyorum. Münasebetiyle bu da alışılmış Türkiye’yi Suriye’yle mutabakata iterek bu çeşit bir diplomatik baskı ortamından evvel Türkiye’nin Şam ile kendi tahlilini kendisi bulması arayışına itti diye düşünüyorum. Ancak doğal temel neden yalnızca bu Esad’ın olağanlaşması değil, Türkiye’nin PKK’yla çaba konusunda Şam ile işbirliğinden sağlayacağı yararlar da var. Suriye’de siyasi tahlile olan muhtaçlık ve Türkiye’nin bu mevzudaki isteği, Batı’nın PKK’ya takviye vermeye devam etmesi de Türkiye’yi masaya çekti.”