ABD ve Almanya’dan bilim insanlarının, 2011-2022 yılları ortasında yaptığı ve sonuçları bu yılın başında Science mecmuasında yayımlanan araştırmasına nazaran yapay aydınlatma, geceleri gökyüzünün her yıl yüzde 10 daha fazla aydınlık olmasına ve doğal gece manzarasının kaybolmasına neden oluyor.
Yapay aydınlatmadaki artış sebebiyle yaşanan ışık kirliliğinin tabiat ve beşerler üzerindeki tesirleriyle ilgili AA muhabirine değerlendirmelerde bulunan Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Ekoloji ve Etraf Biyolojisi Ana Bilim Kolu Lideri Prof. Dr. Latif Kurt, bütün canlı tiplerinin bir biyolojik saati olduğunu ve buna fotoperiyodik rejim dendiğini belirtti.
Kurt, “Bu fotoperiyodik rejimin, yani aydınlık ve karanlık devrenin müddetinin yapay aydınlatmayla değiştirilmesi; ekolojik dengeyi bozan, ekosistemde yaşayan tüm cinsleri olumsuz etkileyen, gerilime sokan, üreme davranışlarını gerçekleştirememelerine, hormonal yapılarının bozulmalarına ve bağışıklık sistemlerinin düşmelerine neden olan, en küçük organizmadan beşere kadar tüm organizmaları olumsuz etkileyen bir faktördür.” dedi.
Yapay ışığın, ekosistemde yaşayan bütün cinslerin hayat döngülerini değiştirdiği için bir kirlilik casusu olarak kabul edildiğini ve gereksiz kullanıldığında hayatı sınırlayan bir faktör olduğunu vurgulayan Kurt, ışık kirliliğinin, birtakım hayvan tiplerinin jenerasyonunu tehdit edebilecek tesirlere neden olabildiğini söyledi.
Kurt, ışık kirliliği denildiği vakit kent ekosistemlerinin akla geldiğini lakin kırsal bölgelerde kullanılan gereksiz aydınlatmaların, bilhassa otoyollardaki aydınlatmaların da yaban hayatını olumsuz etkilediğini aktardı.
‘Işık kirliliği, hayvan popülasyonlarında düşüşe neden olabiliyor’
Bütün canlılarda büyüme tepkilerinin karanlıkta gerçekleştiğini anlatan Kurt,”Gece vakti bir seraya girseniz çıt diye bir ses duyarsınız. Bu büyümenin sesidir. Kimi hormonlar karanlıkta, karbondioksit yoğunluğunda aktive olur. Yani akşam çiçek olan bir salatalığı sabah meyveye dönüşmüş biçimde görebilirsiniz.” diye konuştu.
Kurt, ışık kirliliğinin hayvan popülasyonlarına tesiri hakkında şu bilgileri paylaştı:
“Göçmen kuşlar yapay ışık kaynakları gördüklerinde bu ışık kaynaklarına yönelerek orada adeta fırdöndü yapıyor ve binalara çarpıyorlar. Bu nedenle çok önemli kuş vefatları gerçekleşebiliyor. Bu yapay ışık kaynakları kuşların göç yolunun bozulmasına neden olabiliyor. Böceklerde ritim bozulmasına neden oluyor. Çok çarpıcı bir örnek vermek gerekirse, ateş böcekleri çiftleşme faaliyetleri için 14 metreden ışık saçarlar. Bu gereksiz aydınlatılmış bölgelerde bunların çiftleşme faaliyetlerinin gerçekleşmemesine, diyapoz yani kışlama, çoğalma ve göç hareketlerinde bozulmalara, polimorfizme (çok şekilcilik) neden olduğu biliniyor. Mesela gündelik hayatımızda spor alanlarının kenarında geceleri kurbağalar görürüz. Bu kurbağaların aydınlatılmış bölgelerde çiftleşme faaliyetini gerçekleştiremedikleri, münasebetiyle popülasyonlarında önemli bir düşüş yaşandığı biliniyor. Çok yeterli bildiğimiz örneklerden bir tanesi de caretta carettalar. Kumsalda birinci çıkan yavrular ay ışığına, münasebetiyle güneşe hakikat yönelerek hareket ederler. Kumsalın ardında yapay bir aydınlatma olduğunda istikametlerini kaybedip ulaşmaları gereken deniz ekosistemi yerine karaya yönlenebilmekteler. Münasebetiyle bu da onlarda popülasyon kayıplarına neden olabiliyor.”
Canlı hayatını tehdit eden en kıymetli ögenin ekolojik istikrarın bozulması olduğunu işaret eden Kurt, yapay ışığın hayvanların kış uykusuna yatma ve göç vakitlerini olumsuz istikamette etkilediğinin altını çizdi.
Işık kirliliğinin bitki toplulukları üzerindeki tesirinden de bahseden Kurt, “Bildiğimiz üzere bitkiler ışığı kullanarak fotosentez yapıyorlar lakin ne vakit yapıyorlar? Fotosentezin büyük bir kısmını gündüz gerçekleştiriyorlar. Gece bitkilerin karbondioksit yoğunluğunda büyüme tepkilerinin gerçekleştiği periyotta bu yapay aydınlatmaya maruz kalan bitkilerde boğumlar, anatomik hal bozuklukları, ozmotik basınçta değişiklikler, klorofil ölçüsünde azalma, respirasyon yani teneffüs suratında artışlar gözlemleniyor. Teneffüs suratında artış o tıbbın gerilime girmesi manasına geliyor. Erken çiçek açma, dinlenme devrine girememe üzere birçok olayı etkiliyor.” dedi.
‘Dünya nüfusunun yüzde 80’i ışık kirliliğinden olumsuz etkileniyor’
Yol, cadde, park ve bahçe aydınlatmalarının, binaların dış cephe aydınlatmalarının, reklam panolarının ve güvenlik maksadıyla kullanılan yapay aydınlatmaların kentlerdeki ışık kirliliğinin temel kaynağı olduğunu bildiren Kurt, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 80’inin ışık kirliliğinden olumsuz etkilendiğine ve ABD ve Avrupa’da yaşayanların yüzde 99’unun doğal bir gece yaşayamadığına dikkati çekti.
Kurt, şöyle devam etti:
“Gece uygun karartılmamış ışıklı ortamda uyuyan çocuklarda büyüme hormonları faal olmadığı için sağlıklı bir büyüme gerçekleşemiyor. Bunun yanı sıra melatonin üzere birtakım hormonların gereğince salgılanmaması hem bağışıklık sistemini düşürüyor hem de göğüs kanseri ve prostat üzere birtakım sıhhat meselelerini tetikliyor. Münasebetiyle ışık kirliliği dediğimizde yalnızca ekosistemdeki tiplere tesirinden değil, insan sıhhatine da tesirleri olan çok geniş bir kirlilikten bahsediyoruz.”
Gereksiz aydınlatmaların güç israfına neden olduğuna değinen Kurt, “Doğru aydınlatmadığımız için fazlaca güç kullanıyoruz. Kullandığımız bu güç boşa giden bir para demek. Bununla ilgili kimi ülkelerde ne kadar güç israfına neden oluyor diye önemli çalışmalar yapılmış. Mesela ABD’de bilhassa bu aydınlatmaların yüzde 30 güç kaybına neden olduğu, bunun da ülkeye yıllık 10-15 milyar dolarlık bir maliyeti olduğu tespit edilmiş.” tabirlerini kullandı.
Işık kirliliğini önlemek için mümkün olduğunca harekete hassas lambalar, vakit denetimli aydınlatmalar ve tek renkli (monokromatik) ışık kaynaklarının kullanılması gerektiğini vurgulayan Kurt, armatür tiplerinin yönetmeliklerle belirlenmesi ve aydınlatılacak yere uygun optimum aydınlatma kriterlerinin oluşturulması teklifinde bulundu.
Yorumlar kapalı.